START N51 28.117 E4 34.419
We starten op Parkeerplaats bij Huize Roland Holst. Hier beginnen vele wandelingen van Natuurmonumenten.

Een van de meest bijzondere is de Gedichtenroute van Henriëtte Roland Holst, een tocht van 5 km met vele van haar gedichten. We zullen er een aantal van zien.

Door de statige laan van dikke beuken gaan we richting Oude Buissche Heide. Linksom maken we zo een mooi inlooprondje. Aan de overkant van de verharde weg ligt oud bos met een mooi ven. Op de terugweg begroeten we enkele reeën. Over de Roosendaalsebaan, of beter –laan, keren we terug.

We zullen deels gebruik maken van de beschrijvingen van Natuurmonumenten: http://www.natuurmonumenten.nl/content/oude-buisse-heide-3

Henriette Roland Holst –van der Schalk N51 28.059 E4 34.531
Henriette Goverdine Anna Roland Holst-van der Schalk 1869 – 1952 was een Nederlands dichteres en socialiste. Soms wordt haar naam gespeld als Henriëtte, maar haar geboorteakte spelt haar naam zonder trema en ook zelf gebruikte zij dat trema niet.) Haar roepnaam was Jet.

Roland Holst groeide op in het welgestelde, liberaal-christelijke gezin van notaris Theodoor Willem van der Schalk en Anna Ida van der Schalk-van der Hoeven. Roland Holst ging vier jaar op kostschool in Velp en studeerde Frans in Luik. Al snel komt Henriettes talent als dichteres tot ontwikkeling.

Ze trouwt in 1896 met de beeldend kunstenaar Richard Roland Holst (Rik) en raakt bevriend met de dichter Herman Gorter, die haar aanzet tot het lezen van Das Kapital van Karl Marx. In diezelfde tijd wordt ze politiek actief en begint haar carrière als schrijfster op politiek, historisch en filosofisch gebied. Bron: wikipedia

Gedichtenroute N51 28.255 E4 34.397
Rond het Landgoed ligt een Gedichtenroute van ongeveer 5km. Informatie VVV Zundert. Op deze route staan vele gedichten, en gaande weg de levensbeschrijving van Henriëtte Roland Holst. We zullen onderweg enkele van deze gedichten, vooral gewijd aan de natuur. We zullen de beschreven sfeer goed herkennen.

Bos N51 28.166 E4 33.994
Dit bos is aangelegd voor de houtwinning. De dikke grove dennen zijn wel 200 jaar oud. Door dunning is er veel ondergroei en door het vele dode hout is het bos rijk aan insecten, paddenstoelen, maar ook aan varens en kruiden. Loofbomen komen ook op.

Hier woont ook de specht. Dikwijls te horen. Vooral het bos voorbij de verharde weg is nog zeer oorspronkelijk en weinig gecultiveerd.

Vanaf de Roosendaalsebaan die overgaat in een zandweg met fietspad – het is hier ook heerlijk fietsen – zien we rechts de Agorahoeve bij het zomerverblijf van Roland Holst. Deze schrijfster en politica zal deze weg geregeld gekruist hebben.

Even verder volgen we het gerestaureerde Kerkepad – met een fraai uitzicht op het huisje van de schrijfster en de bloeiende rododendrons in juni – echter slechts voor een klein stukje; voor de Turfgraaf gaan we links.

Turfvaart N51 28.238 E4 35.146
Vanaf het begin van de 16e eeuw gaven de Heren van Breda steeds meer gebieden uit voor de turfnering. In 1619 werd de Turfvaart gegraven die onder Rijsbergen in de Weerijs uitmondt. Vanaf 1700 verliest de vaart zijn economische functie, maar blijft wel belangrijk voor de afwatering.

De Turfvaart heeft een dubbele functie. Ten eerste het ontwateren van de te ontginnen vennen. En ten tweede voor de afvoer van het afgegraven veen naar Breda, Roosendaal, Etten en Oudenbosch. Op de terugweg wordt mest meegebracht voor de ontwikkeling van de landbouwgronden. De meeste afgegraven gronden blijven woest en leeg. Het wordt gebruikt om bos aan te planten, vee te weiden of plaggen te steken. Vincent van Gogh heeft er zelfs tekeningen van gemaakt. Hij was zeer onder de indruk van de vergezichten en de ondergaande zon.

Vanaf 1800 worden de onafzienbare heidevelden geleidelijk ontgonnen tot cultuurland en bos. Van 1900 tot 1940 verhevigt de ontginningsintensiteit. In het kader van de werkverschaffing worden de vennen en overige lage delen dichtgegooid met zand van hoge koppen. Door het verbreden en verdiepen van het beekje de Bijloop wordt het gebied ontwaterd.

De turfvaarten moesten voldoende water bevatten om als vaarweg dienst te kunnen doen. Daartoe waren talrijke sluizen, stuwen, wisselkommen in de vaarten gemaakt en waren erlangs looppaden aangelegd om de vaartuigen, vaak in konvooien van 40 tot 60 platbodems/pletten/pleyten voort te bewegen.

De pletten uit de periode 1600 tot 1700 waren 14 tot 19 meter lang en 2,40 tot 3,50 meter breed. Zij werden onder meer in Roosendaal gebouwd en konden wel 10.000 turfjes van 1 dm3 vervoeren. Geen enkele plet heeft de jongste eeuwen doorstaan.

Langs de Turfvaart buigen we af naar de Jachtkoepel. Hier ontmoeten we wandelaars die met de GPS gaan geocachen. Even een praatje maken, en dat levert ook enkele mooie nieuwe tochten op. Zie http://members.home.nl/gerardvandongen/index.html.

De koepel behoort bij Landgoed Wallsteijn. Het is prettig, dat we zo dicht langs dit grote landhuis mogen wandelen en zo de sfeer mogen proeven.

Jachtkoepel Wallsteijn N51 28.062 E4 35.457
De jachtkoepel is rond 1800 gebouwd en inmiddels gerestaureerd. Deze was bedoeld voor de jacht. Vanaf de koepel heeft men een goed overzicht over het terrein en het daar lopend wild.

Landgoed Wallsteijn en Annahoeve N51 28.143 E4 35.650
Wallsteijn – nu een vergader- en cursusoord - begint zijn ontstaansgeschiedenis in het jaar 1794. In dat jaar richtte Frederik van der Wall, schout van Zundert, een eerste stuk grond van Wallsteijn in als buitenplaats. Sindsdien is het landgoed via aankoop en huwelijk sterk uitgebreid. Na het overlijden van de laatste Van der Wall zijn de landerijen van Wallsteijn vrijwel geheel nagelaten aan de Vereniging Natuurmonumenten.

De Annahoeve heeft een veel langere historie, het werd omstreeks 1690 gesticht. In 1818 werd de oude boerderij gesloopt en onder een dak met het grote landhuis opnieuw opgetrokken.

Na een hevige brand in 1912 is de Annahoeve herbouwd en heeft tot 1991 als boerderij dienst gedaan. In de jaren daarna volgde een grondige restauratie en heeft de boerderij naast de woonbestemming een nieuwe - op de omgeving afgestemde bedrijfsfunctie gekregen. http://www.wallsteijn.nl/

Voorbij het landhuis kunnen we de verkorte route volgen en bij het Pannehûske een versnapering nemen.

Pauze – PANNEHÛSKE N51 28.231 E4 35.516
Café 't Pannehûske ligt centraal in de bossen van Achtmaal op landgoed Wallsteijn. De eerste gronden van het landgoed zijn in 1818 aangekocht door familie Van der Wall. 3 generaties van deze rijke familie hebben daarna door ontginning en aankopen het landgoed uitgebreid naar 220 hectare en er 18 huisjes / boerderijtjes op gebouwd. Het café was daarvan, één van de eerste en omdat dit gebouwtje werd bedekt met echte dakpannen kreeg het al snel de bijnaam 't Pannehûske. De functie van 't Pannehûske was in die tijd ontvangstkamer voor de buurtmensen , de turfstekers kwamen er bij elkaar en er werd handel gedreven en verkopen van houtkavels gehouden.
http://www.pannehuske.nl (maandag en dinsdag gesloten).

Maar wij zullen doorgaan. We overbruggen het gebied tot aan Landgoed De Moeren; een droog bosgedeelte ten oosten van de Rucphenseweg en een oud heide- en bosgebied voorbij het grote landhuis.

Bij De Moeren – aan de overkant van de drukke weg, daaraan ligt ook nog een luxe terras van “De Moerse Bossen” – kunnen we genieten van de mooie bossen met op de kruising een rondeel of rondoet – bijzonder – en verderop de jachtkoepel N51 29.366 E4 37.125 die een mooi uitzicht biedt over het jachtterrein.

Hierna gaan we terug naar de erwtensoep en stokbrood in het zeer oude stamineeke “In den Anker”. Een heerlijke rustpauze in een zeer bijzondere lokaal.
Dit is een van de oudste uitspanningen van Nederland. Gebouwd in 1635 met nog steeds de aloude sfeer van vroeger. De gelagkamer kent zelfs een bedstee, zij het niet bestemd voor de vermoeide wandelaar.

Herberg In den Anker N51 29.045 E4 36.702
Volgens de overlevering is het gebouwd in 1635 door Pieter van Bernagien, eigenaar van brouwerij “Het Ancker” te Breda. Vandaar de naam. Sinds 1861 is de herberg in eigendom van de familie de Beer. Gelegen aan de doorgaande weg van Breda naar België moet het altijd een komen en gaan van passanten zijn geweest. Even de dorst lessen of bijkomen van de kou.

Die oude tijden herleven op het moment dat je naar binnen stapt. De gelagkamer is als vanouds. Onder de grote schouw, waar vroeger het open haardvuur moet hebben gebrand, staat nu een oude potkachel. Een 200 jaar oud Mechels buffet doet dienst als toog. De houten zoldering is geverfd in de ouderwetse ossenbloedrode kleur. Opvallend zijn de vliegenkast waarin vroeger de hammen hingen en in de hoek de oude bedstee.

Hier hangt rond de oude stamtafel een sfeer van rust en gemoedelijkheid. De waardin helpt ons graag met het nog te volgen traject van onze wandeling. Alleraardigst. Geen luxe, geen radio, geen internet, geen gek menu: worstenbroodjes en snert met roggebrood.

PAUZE N51 29.045 E4 36.702
De boerderij Herberg “In den Anker” biedt ons de passende eenvoudige boerenkost. We warmen ons bij de potkachel. Geen muziek of modern lawaai, maar het ingehouden geroezemoes van stemmen. Bijna ongewild naar elkaar luisteren – het schijnt in deze tijd ongehoord te zijn. Dit is een absolute topper.

Geen Internet, geen website. Alle dagen vanaf tien uur open, behalve op vrijdag. Maar dan kun je ietwat verder terecht bij “De Moerse Bossen”, maar dat is andere koek. Luxer en drukker. Dat terras is maandag en dinsdag gesloten.

De Moeren N51 28.943 E4 37.174
Dit stuk heide behoort bij Landgoed De Moeren en is particulier bezit. De Moeren behoorden rond 1818 ook nog toe aan dezelfde eigenaar, het echtpaar Van der Hoeven-Snellen, een vooraanstaande familie uit Breda, die hier ruim 2000 ha grond bezat. Het huidig Landgoed De Moeren (circa 250 ha) is nog steeds in handen van een Van der Hoeven. Het is nooit ontgonnen na de vervening. En op enkele plekken is het veen niet eens afgegraven. Voor de vele planten en dieren die hier een plekje hebben gevonden is het van groot belang dat er voldoende water in het gebied blijft staan. Ook is het van belang dat het gebied gedeeltelijk open blijft. Vandaar dat de eigenaar een kleine kudde koeien in het natuurgebied laat grazen.

Het Huis De Moeren dateert uit 1818 en is een voorbeeld van een landhuis in empirestijl. Gekoepeld klokkentorentje op het dak. Het is destijds gebouwd voor de familie Van der Hoeven. Aan de overzijde van de weg staat een houten koetshuis.

Of deze familie van der Hoeven gerelateerd was aan Henriette Roland Holst – van der Schalk, dochter van de welgestelde notaris Theodoor van der Schalk en Anna Ida van der Schalk-van der Hoeven heb ik niet kunnen achterhalen.

De terugweg. Langs een oud herenhuis uit 1818 – kijk ook eens naar het authentieke koetshuis aan de overkant – gaan we naar de Reten. Bij de klaphekje kunnen we twee routes kiezen: de noordelijke route om de Reten heen door het open terrein, of door de klaphekjes richting bossen. Het is niet toegestaan om midden over het uitgestrekte gebied te wandelen.

Moeren Landhuis N51 29.089 E4 36.633
De Moeren is een oud landgoed met bos, weiland, akkers, vennetjes, poelen en een landhuis. Tussen de bospercelen liggen weilanden en akkers die Natuurmonumenten beheert.

Hier worden geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt. Er groeien akkerkruiden als leeuwenklauw, klaproos en korenbloem. Op de bloemrijke graslanden bloeien echte koekoeksbloem en duizendguldenkruid.

In de oude, hoge bomen langs het bouwland broedt de wielewaal. In het bos broeden zangvogels als fitis en tjiftjaf en in de houtwallen schuilen haas, ree en fazant.

De statige lanen, de vierkante bospercelen, poelen, akkertjes en bloemrijke graslanden zijn door Natuurmonumenten met een extensief en gericht beheer veel natuurlijker gemaakt. Naast onopvallende plantensoorten vallen oude bomen, zingende vogels en kwakende kikkers snel op.

Ook opvallend zijn de zogenaamde rondoeten of rondelen. Deze kruispunten in een lanenstelsel zijn met subsidie en particuliere bijdragen door Natuurmonumenten en vrijwilligers hersteld.

Zoekse Loop en De Reten N51 29.153 E4 36.081
Dit natuurgebied vlakbij Zundert is een overblijfsel van een omvangrijk heidegebied dat begin vorige eeuw is ontgonnen. De Reten bestaat uit grasland, akkers en enkele kleine snippers heide. Natuurmonumenten wil de heide verder herstellen. De graslanden worden begraasd door koeien van een biologische boer. Dit gebeurt niet intensief, zodat er ook ruigere stukken ontstaan waar allerlei planten kunnen groeien. Insecten en andere dieren profiteren hier weer van. In het gebied broeden roodborsttapuit en patrijs.

Het is een vrij open kale vlakte. Inmiddels flink nat gehouden en vrij gegeven aan de natuur, nadat het ooit tot landbouwgrond was ontgonnen. Er wordt op sommige delen nu graan verbouwd zonder kunstmest. Aan de oostzijde van De Reten ligt nog een prachtig stuk heide met enkele mooie vennen.

Door het bos slingeren we richting Buisse Heide – hier wel héél erg nat - en komen daar bij de parel van deze wandeling: Het Theehuisje van de welgestelde schrijfster, activiste, dichteres en politica. Even genieten we hier van de rust en snuiven we de sfeer op van weleer.

Oude Buissche Heide N51 28.424 E4 34.178
Het is op sommige plaatsen – zeker tegen het einde - erg nat langs de rand van deze heide. Dit stukje heide is nog overgebleven van de oorspronkelijke heide op de Buissche Heide.

De korhoen is verdwenen, maar de libellen – alhoewel ze tot de roofdieren behoren zijn ze voor de mens niet gevaarlijk - jagen nog steeds laag over het water. En daar komt de boomvalk op af.

Theekoepel N51 28.330 E4 34.471
De theekoepel is in 1840 gebouwd. Het is een echte theekoepel waar Henriette Roland Holst geregeld geweest moet zijn. Zij was de laatste erfgename van de familie Van der Hoeven. Hier ontving zij haar gasten als Herman Gorter en Berlage. Ook in de – nu weer voor gezelschappen toegankelijke - Heerenkamer in haar huis ontving ze gasten.

De koepel ziet uit over de vele natte poelen voor de kikkers en salamanders. In de oude beuken hebben spechten vele gaten gehakt.

Over de lange rechte laan, die de dichteres ook geregeld bewandeld zal hebben keren we terug naar de Parkeerplaats.

Startpunt 

START P Roosendaalsebaan Achtmaal  N51 28.117 E4 34.419

Geraadpleegde websites:

• http://www.zundert.nl
• http://www.natuurmonumenten.nl
• http://www.natuurmonumenten.nl/content/oude-buisse-heide-3
• http://members.home.nl/gerardvandongen/index.html
• http://www.wallsteijn.nl/
• http://www.pannehuske.nl

POI's

• BOS N51.4694 E4.5665
• DE MOEREN N51.4823 E4.6195
• De Moeren - Landhuis N51.4848 E4.6105
• De Moerse Bossen N51.4808 E4.6170
• DE RETEN N51.4827 E4.5905
• De Reten en Zoekse Loop N51.4858 E4.6013
• GEDICHTENROUTE N51.4709 E4.5732
• Henriette Roland Holst –van der Schalk N51.4676 E4.5755
• JACHTKOEPEL WALLSTEIJN N51.4676 E4.5909
• LANDGOED WALLSTEIJN EN ANNAHOEVE N51.4690 E4.5941
• OUDE BUISSCHE HEIDE N51.4737 E4.5696
• Parkeren Alternatief N51.4841 E4.6122
• Pauze - IN DEN ANKER N51.4840 E4.6117
• Pauze - PANNEHÛSKE N51.4705 E4.5919
• Start/finish/parkeerplaats N51.4686 E4.5736
• THEEKOEPEL N51.4721 E4.5745
• TURFVAART N51.4706 E4.5857
• UITKIJKKOEPEL N51.4894 E4.6187