Start/finish/parkeerplaats N52 01.764 E6 39.246
Omdat we verblijven op Het Reirinck N52 01.916 E6 38.863 http://www.reirinck.com/ kunnen we rechtstreeks vanaf dit terrein vertrekken.

Andere wandelaars adviseren we bij het speeltuintje van Zwolle te parkeren. Alternatieve Startplaats N52 01.764 E6 39.246

De wandeling gaat eerst langs het dorpje Zwolle en zo door het open landschap richting Duitsland.

Vanaf het landgoed gaan we de historie oproepen van Groenlo.

Stokerij Reirinck N52 01.887 E6 38.869
Om begrijpelijke redenen prijkt Herberg Het Reirinck op de lijst van rijksmonumenten. In deze hoeve, die dateert uit 1779 waren voorheen een bierbrouwerij en een tapperij gevestigd. Hier onder de rook van ‘Grolle’ werd bier gebrouwen.

Kenmerkend aan het pand zijn de gietijzeren bovenlichten, de roedenverdeling in de ramen en het schilddak met opzij een hijsluik. Momenteel is Het Reirinck in gebruik als verblijfsaccommodatie. Het geheel bestaat uit een brouwershof, een herberg en een aantal appartementen.

Zwolle N52 01.867 E6 39.194
Zwolle is een buurtschap in de gemeente Oost Gelre, in Gelderland. In de volksmond wordt Zwolle ook wel Zwolle bi-j Grolle "Zwolle bie Grolle" (Zwolle bij Groenlo) genoemd om onderscheid te maken met de stad Zwolle.

Kerkelijk heeft Zwolle altijd tot het kerspel Groenlo behoord. Maar nadat het gebied van Grol in 1236 door een waarschijnlijk in geldnood verkerende heer van Borculo aan de graaf van Zutphen werd verkocht, bleef Zwolle als een uithoek deel uitmaken van de heerlijkheid Borculo.

Eind 15e, begin 16e eeuw werd Zwolle met de eveneens tot het kerspel Groenlo behorende buurschappen Avest, Beltrum en Lintvelde in de voogdij Beltrum ondergebracht. Zo'n voogdij was een bestuursdistrict van de heerlijkheid Borculo. Aan het hoofd ervan stond een door de heer benoemde voogd, die meestal in de stad Borculo woonde.

In 1795 werd de voogdij Beltrum verzelfstandigd en in 1811 omgevormd tot de gemeente Beltrum. In 1819 werd de gemeente Beltrum opgeheven en bij de gemeente Eibergen gevoegd, wat geheel tegen de zin van de inwoners geschiedde.

Religie en buurtschap Zwolle N52 01.815 E6 39.265
De religieus-culturele tegenstellingen tussen het protestantse Eibergen en het katholieke Beltrum zijn een rode draad geweest in het bestaan van de gemeente Eibergen, die per 1 januari 2005 grotendeels opgegaan is in de gemeente Berkelland.

De buurschap Zwolle en delen van Avest en Voor-Beltrum zijn overgegaan naar de gemeente Oost Gelre. Daarmee kwam een eind aan de scheiding van 1236.

In het noorden van de buurtschap heeft een grote steenoven gestaan, waar stenen voor de vestingwerken van Groenlo gebakken zijn. Als gevolg van de oorlogstoestand was de buurschap aan het eind van de 16e eeuw meerdere jaren ontvolkt.

Veel Zwollenaren verbleven gedurende die jaren in de veste Grol (Groenlo).

Historisch interessant in Zwolle zijn de brouwerij-herberg "'t Reirinck", het erve Wissinck, met een schuilkerk, en het natuurpark De Leemputten

Kunst in Zwolle N52 01.775 E6 39.252
Brikken Bakken of Met mekare,veur mekare door Nicolas Dings aan de Meddoseweg in Zwolle.

Groenlo N52 02.548 E6 37.035

Vanaf deze plek ligt de plaats Groenlo op 3 km afstand, richting 290 graden. We zullen de komende wandelweg de historie behandelen.

Banningweg N52 01.924 E6 39.388
Groenlo – in de volksmond Grol - heeft samen met de buurtschap Zwolle 10.062 inwoners. Groenlo is ontstaan in het begin van de zevende eeuw, zo rond 610, toen de Saksen zich in de Achterhoek vestigden. De naam Groenlo refereert waarschijnlijk aan een groen loo, groen bos, dat in de buurt lag op hoger gelegen grond.

Dit is ook een verklaring voor het oude wapen van Groenlo: een groene boom. Groenlo is gesticht aan de hoge kant van het riviertje de Groenlose Slinge. Aan deze kant van de rivier lagen diverse essen.

Een aantal van deze namen komen nog terug in het hedendaagse Groenlo, zoals de Oosteresch en de Hartrijze. De noordzijde van de Groenlose Slinge was een lager gelegen gebied. Voor de rest lag rondom Groenlo een aantal moerassen waarvan de meeste in de loop der eeuwen zijn ontgonnen.

De Saksen lieten zich niet makkelijk bekeren, zodat het tot de 9e eeuw geduurd heeft voor het Christendom zich hier kon vestigen. Waarschijnlijk zijn Ludgerus en metgezellen uit Münster verantwoordelijk voor de kerstening.

Zo rond 809 ontstaat het kerspel Groenlo, met de eerste eenvoudige parochiekerk gewijd aan de heilige Calixtus. Vanuit de tot het Bisdom Münster behorende moederkerk in Groenlo werden later andere kerken gesticht in naburige plaatsen zoals Eibergen, Borculo en Lichtenvoorde.

Staatkundig behoorde Groenlo tot het graafschap Lohn. Toen de Heerlijkheid Borculo zich afscheidde van Lohn, ging Groenlo naar de Heren van Borculo.

Geschiedenis Groenlo N52 01.880 E6 39.700
Groenlo was als stad in belang gegroeid en was omringd door wallen en was één van de vijf stemhebbende steden binnen de Staten van het kwartier Zutphen, naast Zutphen, Doetinchem, Doesburg en Lochem.

In 1236 kocht Graaf Otto II van Gelre het gebied van Grol (en bijbehorend rechtsgebied) van Hendrik, heer van Borculo. Het platteland van het kerspel Groenlo bleef deel van Borculo.

In 1246 draagt Herman van Loon de wereldlijke macht van Eibergen, Neede, Groenlo en Geesteren over aan de Graaf van Gelre, maar hiervoor bleek hij niet bevoegd. Hierdoor ontglippen alle gebieden, met uitzondering van Groenlo, aan de handen van Gelre en blijven bij de heerlijkheid Borculo.

Groenlo was nu een Gelderse exclave omsloten door de heerlijkheid Borculo en Lichtenvoorde, en hierdoor was Groenlo het kleinste ambt van het kwartier Zutphen.

Raden en Rechters N52 01.929 E6 39.927
Op 2 december 1277 kreeg het Stadsrechten van Graaf Reinoud I van Zutphen en groeide de welvaart. Er waren zes raden, van wie twee burgemeesters en vier schepenen. In het jaar 1265 is het vroegst bekende optreden van een richter en schepenen in Groenlo.

De richter van Groenlo ontving zijn commissie van de landdrost der Graafschap Zutphen. Dit schijnt er op te wijzen dat ook Groenlo, evenals Doesburg en Lochem, oudtijds tot het landdrost heeft behoord. Het rechterlijk archief is zeer incompleet. Sinds 1406 behoorde Groenlo tot het leengebied van de bisschoppen van Münster.

Handelscentrum N52 02.037 E6 40.340
De stad vormde een handelscentrum aan de weg Duitsland - Holland, waardoor Groenlo profiteerde van Hanzekooplieden. Hierdoor ontstond er een bloeiend gildewezen, met ambachten, broederschappen en stichtingen.

Vanwege haar welvaart moest Groenlo zich veilig stellen voor belagers. In 1334 werd de stad ommuurd. In 1550 legde bouwmeester Marcelis Keldermans op last van keizer Karel V nieuwe wallen en grachten in een vijfhoekige versterking aan.

Bij Groenlo lagen in deze periode twee kastelen, te weten Marveld en Marhulsen. De namen komen nu nog terug in een recreatiepark en een manege.

Beleg van Groenlo N52 02.151 E6 40.564
 

Beleg van Groenlo kan verwijzen naar:
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog:
Inname van Groenlo in 1580 door de graaf van Rennenberg (eerste Spaanse bezetting)
Beleg van Groenlo (1595), door Maurits van Nassau, de latere prins van Oranje (onsuccesvol)
Beleg van Groenlo (1597), door Maurits van Nassau, de latere prins van Oranje
Eerste en Tweede Beleg van Groenlo (1606), door Ambrogio Spinola resp. Maurits van Oranje (onsuccesvol)
Beleg van Groenlo (1627), door prins Frederik Hendrik van Oranje

Tijdens de Hollandse Oorlog:
Beleg van Groenlo (1672), door Bernhard von Galen, bisschop van Münster

Groenlo in Tachtigjarige Oorlog N52 02.287 E6 40.833
Groenlo vormde in de 16e en 17e eeuw een sterke vesting, die als welvarende grensstad herhaaldelijk werd belegerd, vooral tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

In 1576 kwam Groenlo aan Staatse zijde. In 1580 viel de stad in Spaanse handen door de overgelopen George van Lalaing (Graaf van Rennenberg), stadhouder van de noordelijke gewesten. Na een onsuccesvolle poging in 1595, werd de stad in 1597 eindelijk door Maurits van Nassau heroverd voor de Nederlanden, waarna in 1606 Grol opnieuw heroverd werd door de Spaanse troepen onder leiding van Spinola.

Tussen de belegeringen door werden de muren en grachten van Groenlo steeds verder uitgebouwd en versterkt. Nog in 1605 bezocht de bekende vestingbouwkundige Adriaen Anthonisz de stad. In 1627 werd Grol definitief heroverd door Frederik Hendrik na het groots opgezette Beleg van Grol, één van zijn schitterendste wapenfeiten, door Hugo de Groot vereeuwigd in zijn Obsidia Grollae, alsmede door Joost van den Vondel in zijn lofdicht "Verovering van Grol door Frederick Henrick, Prince van Oranje".

Na het Beleg van Grol in 1672, was de stad tot 1674 bezet door de Bisschop van Münster, Bernhard von Galen. In het laatstgenoemde jaar worden de meeste vestingwerken afgebroken en verliest de stad haar functie als vesting aan de grens.

In de eerste helft van de 19e eeuw zijn de stadspoorten afbroken en meer delen van de omwalling, waardoor de stad kon groeien, onder andere voor de bouw van de Nieuwe Calixtuskerk.

Door de vele belegeringen met de daarmee samen gaande branden en vernielingen heeft Groenlo erg te lijden gehad, waardoor veel waardevol bezit verloren is gegaan. De Oude Calixtuskerk heeft de tand des tijds echter doorstaan, met de nodige reparaties.

Calixtus N52 02.391 E6 41.038
Groenlo is samen met Lichtenvoorde een katholieke enclave in de Achterhoek, een overblijfsel van honderden jaren invloed van het bisdom Münster en langdurige Spaanse bezetting. Als gevolg hiervan is een zuidelijke, bourgondische levensstijl overgebleven in Groenlo. Er is relatief veel horeca te vinden en er worden meerdere jaarlijkse evenementen georganiseerd.

Calixtus I (ook wel Callixtus of Calistus) (Rome, geboortedatum onbekend - sterfplaats onbekend, 222) was de zestiende paus van de Katholieke Kerk. Hij is waarschijnlijk geboren in een, van oorsprong Griekse, familie van slaven, levend in de Romeinse wijk Trastevere. Een van de belangrijkste besluiten die hij nam was het geven van de mogelijkheid tot het vergeven van alle zonden, ook moord en verkrachting. Dit leidde tot het schisma van Hippolytus, waarbij deze zich als paus Hippolytus tot eerste tegenpaus verklaarde. Calixtus is de patroonheilige van de stad Groenlo, alwaar de Oude en Nieuwe Calixtuskerk zich bevinden.

We gaan nu Duitland in. Naar het Natuurreservaat het Zwillbrocker Venn. Langs dit waterrijke gebied staan vele informatieborden die we hierna zullen beschrijven.

Hooilanden N52 02.476 E6 41.410
Het Biologisch Station Zwillbrock heeft in het natuurreservaat Zwillbrocker Venn ook een aantal vochtige hooilanden inbeheer.

Deze hooilanden worden tegenwoordig extensief gebruikt door boeren uit de omgeving, die hierbij nauw betrokken zijn. Omdat de natuur hierbij voorop staat is het gebruik aan een aantal voorwaarden verbonden. Zo worden deze hooilanden niet meer bemest of slechts heel licht en pas na de broedtijd van de weidevogels gemaaid.

Indien de perselen worden beweid, gebeurt dat door niet meer dan 2 tot 4 stuks vee per hectare. Door deze vorm van beheer hebben deze percelen zich opnieuw tot soortenrijke weide- en hooilanden kunnen ontwikkelen, waardoor waardevolle levensgemeenschappen met tal van inmiddels zeldzaam geworden planten- en diersoorten behouden konden blijven.

Aan de stengels van de in vochtige hooilanden groeiende pinksterbloem ziet u vaak witte schuimklodders. Hierin leven de larven van de schuimcicade.

Kokmeeuwen en flamingo’s N52 02.761 E6 41.464
Ongeveer half maart komen de luidruchtige kokmeeuwen aan in het Zwillbroacker Venn om hier te broeden. In dezelfde tijd keren ook de flamingo’s terug uit hun winterverblijven aan het IJsselmeer en het Rijndeltagebied.

Meer dan 50 dieren zijn hier in sommige jaren geteld, waarbij de Zuid-Amerikaanse Chileense flamingo’s de grootste groep vormt. Op de tweede plaats komt de gewone flamingo.

Vanaf midden juli nadat de jongen kunnen vliegen neemt het aantal kokmeeuwen snel af. De flamingo’s daarentegen zijn als het broeden succesvol is verlopen tot september waar te nemen.

Berken-eikenbos N52 02.607 E6 41.457
Op de droge tot vochtige voedselarme bodems van het Zwillbrocker Venn groeit vooral berken-eikenbos. Kenmerkende boomsoorten zijn hier de ruwe berk en zomereik. In de tot 5 meter hoge struiklaag komen we vuilboom en lijsterbes tegen. In de kruidlaag overheersen vooral grassoorten als bochtige smele en pijpestrootje. Ofschoon het in dit type bos relatief licht is, is de kruidlaag als gevolg van de bodemomstandigheden relatief arm aan soorten.

De blauwe bosbes is eveneens een kenmerkende soort. Deze soort profiteert van de relatief grote lichthoeveelheden die de open boomlaag passeren. Bosbessenstruiken laten in de winter hun bladeren vallen zodat we dan alleen nog helgroene takjes tussen de witte berkenstamen zien staan.

Berkenbroekbos N52 02.694 E6 41.350
In het Zwillbrocker Venn komen samenhangend met verschillen in voedselrijkdom en waterhuishouding verschillende typen bos voor.

Op de natte en voedselarme plekken aan de rand van het veen groeit meestal berkenbroekbos met zachte berk en vuilboom. Dit bos vormt hier een natuurlijke bescherming tegen het omringende intensief gebruikte landschap.

De zachte berk kan echter ook ontkiemen in de delen van het veen die zijn ontwaterd en waar turf is gewonnen. Omdat de bomen een schaduw werpen op de karakterestieke lichtminnende hoogveenvegetatie en bovendien door de sterke verdamping de ontwatering van het veen bevorderen, worden deze berken uit het terrein verwijderd.

Meeuwenkolonie en het Veen N52 02.737 E6 41.749
De meeuwenkolonie is niet alleen een bezienswaardigheid, maar zorgt ook voor problemen. Duizenden meeuwen zoeken hun voedsel in de omgeving van Zwillbrock en brengen met hun uitwerpsele meststoffen zoals fosfraten in de plas.

Dit vormt een bedreiging voor het van oorsprong zeer voedselarme water en de bij dit milieu behorende soorten. Vooral de karakteristieke hoogveenflora aan de zuidzijde van de plas moest hiertegen beschermd worden.

Om deze reden werd aan de zuidelijke oever van de plas een dam aangelegd, die verhindert dat voedselrijk water uit de plas de kwetsbare gebieden binnenstroomt.

De meststoffen zorgen ervoor dat in de plas de plantengroei en daarmee samenhangend vorming van sliblagen wordt bevorderd, waardoor de plas langzaam maar zeker verlandt. Om dit proces tegen te gaan is de plas in de jaren zeventig uitgebaggerd, waarbij het voedselrijke slib werd verwijderd.

Aalscholvers N52 02.809 E6 41.596
In het Zwilbrocker veen broeden naast 60 verschillende vogelsoorten ook aalscholvers. Ze hebben hun nesten als broedkolonie midden op het meer op oude boomstammen gebouwd. De laatste jaren worden regelmatig 15 tot 20 broedparen waargenomen die hier hun jongen grootbrengen.

De donkergekleurde vogels jagen graag op vis en bewegen zich vanwege de aanwezigheid van zwemvliezen tussen de poten zeer gemakkelijk in het water. In hun beweeglijke keelzak kunnen aalscholvers vis nog lang bewaren voordat ze het doorslikken.

Na de jacht zie je ze vaak met gespreide vleugels op een stam zitten om zo hun veren sneller te laten drogen.

Houtwal N52 02.930 E6 41.652
Houtwallen waren vroeger kenmerkend voor het cultuurlandschap van het westelijke Münsterland. Een houtwal bestond door het beplanten van een aarden wallichaam, opgeworpen met de grond die na het graven van een of twee naastliggende ontwateringssloten overbleef.

Houtwallen dienden als leverancier van hout en als erfscheiding. Vele houtwallen hebben intussen moeten wijken voor andere vormen van erfafscheiding of doordat grotere landbouwpercelen werden gevormd.

Nog maar zelden komt het beeld van de nog overgebleven houtwallen overeen met de oorspronkelijke toestand. Wanneer een houtwal niet meer regelmatig wordt teruggezet, ontstaat er gebrek aan licht en gaat de vegetatiestructuur in kwaliteit achteruit.

Goed ontwikkelde houtwallen daarentegen zijn rijk gestructureerd en bevatten een moslaag, een kruidlaag, een dichte struiklaag en een lage boomlaag. Ze kunnen wel 1800 verschillende diersoorten herbergen. Hier leven o.a. diverse soorten zoogdieren, vogels, amfibieën, wilde bijen en hommels, zweefvliegen, dag- en nachtvlinders, kevers en mieren.

Kokmeeuwenplas N52 02.848 E6 41.897
In het centrale deel van het Zwillbrocker Venn ontstond in de jaren dertig, nadat de gedeeltes waar turf werd gewonnen weer vol liepen met water, een grote plas. Deze plas trekt veel grote steltlopers en watervogels aan die hier broeden, rusten of naar voedsel zoeken. Rondom de plas groeien velden met riet, biezen en liesgras.

Het is ook de leefomgeving van kleine zangvogels, die luid jubelend vanuit het riet laten merken dat ze er zijn.

Van maart tot en met juni domineren de kokmeeuwen. In de jaren tachtig hebben de flamingo’s zich gevestigd.

Orchis en Ratelaar N52 02.939 E6 42.029
Rondom het ven hebben tot het begin van de twintigste eeuw heidevelden en soortenrijke hooi- en weilanden gelegen. Op de vochtige voedselarme bodems kwamen hier soorten voor als gevlekte orchis, grote ratelaar en tormentil. Alhoewel ik de Duitse benamingen veel mooier vind. Namelijk de Gelecktes Knabenkraut, Grosser Klappertopf en Blutwurz.

Door het intensieve grondgebruik, dat zich daarna ontwikkelde, was er later geen plaats meer voor deze extensief gebruikte graslanden. Ze verdwenen bijna allemaal.

Op initiatief van natuurbeschermers kon zich echter op een perceel weer een bloemrijk schraalgrasland met de genoemde soorten en nog veel meer bloeiende planten ontwikkelen. Om de oorspronkelijke situatie te herstellen werd de voedselrijke bovenlaag verwijderd, waarna de karakteistieke soorten weer konden bloeien.

Voor kieming en ontwikkeling van orchideeën, zoals de gevlekte orchis, is het noodzakelijk dat in de bodem een bepaalde schimmel groeit. Wanneer het stikstofgehalte van de bodem te hoog is, wordt de groei van de schimmel sterk bevorderd, waardoor het zaad kan beschadigen.

Tegen het einde van het pad en voorbij de informatieplaats kunnen we naar rechts naar de hoge uitkijkpost op 250 meter rechts. N52 02.873 E6 42.244

Daarna lopen we terug en gaan we naar Zwillbrock, het gehucht aan de Nederlands-Duitse grens met het natuureducatiecentrum van het Biologisch Station Zwillbrock.

We bewonderen hier de prachtige kerk en rusten uit op het terras van de Kloppendiek

Processiepad N52 03.150 E6 41.624
Het processiepad werd aangelegd ten tijde van de bouw van het minorietenklooster aan het begin van de 18e eeuw. Het gebruik van dit pad was destijds met name voorbehouden aan de kloosterlingen, die wensten dat het pad uitsluitend voor religieuze doeleinden werd gebruikt.

De boeren, die gerechtigd waren het Zwillbrocker Venn te exploiteren, legden daarom 10 meter verderop een parallel aan het processiepad verlopende openbare weg aan waarover zij het veen konden bereiken.

Na sluiting van het klooster in 1811 gingen de kerkelijke landerijen over in privé-eigendom.

Het processiepad is een eikenallee met tot 100 jaar oude bomen. Schietwilgen, elzen en zwarte populieren groeien broederlijk naast elkaar.

Biologisch Station Zwillbrock N52 03.288 E6 41.613
Het Biologisch Station Zwillbrock is verantwoordelijk voor het beheer van 30 reservaten in de Kreis Borken met ongeveer 3200 hectare veen, heidevelden en natte graslanden. Daar wordt bijgehouden welke planten en dieren er voorkomen en wordt natuurbeheer en natuurontwikkeling uitgevoerd in samenwerking met de in directe omgeving werkende boeren.

Natuurvrienden, families, schoolklassen en andere groepen kunnen gebruik maken van het natuureducatieve aanbod met talrijke lezingen, symposia en excursies van het vormingswerk van het Biologisch Station. Tijdens openingsuren is er ook koffie te verkrijgen. Zie http://www.flamingoroute.com

Dubbele corpus N52 03.248 E6 41.564
Naast de kerk staat het Doppel Korpus Kreuz van de in Vreden woonachtige beeldhouwer Adolf Erning.

Franciscuskerk N52 03.230 E6 41.528
De Sint-Franciscuskerk in de Duitse plaats Zwillbrock is een barokke rooms-katholieke kerk, gebouwd in de eerste helft van de 18e eeuw als onderdeel van het Minorietenklooster aldaar.

In 1651 werd tijdens de kerst in de omgeving van Zwillbrock een mis in de open lucht opgedragen door de franciscaner pater Georg Philippi uit het klooster van de Minorieten te Bocholt. De mis was met name bedoeld voor de Nederlandse katholieken in Groenlo en de Heerlijkheid Borculo, die na de Vrede van Münster hun geloof aldaar niet meer mochten uitoefenen.

Deze mis, waarvoor grote belangstelling bestond, wordt beschouwd als de eerste aanzet tot de stichting van het klooster Bethlehem ant Schwillbrock met bijbehorende kerk door de Franciscanen in Zwillbrock. De in 1652 gebouwde en in datzelfde jaar uitgebreide kapel, gebouwd van plaggen, werd in 1656 vervangen door een stenen kapel.

De huidige barokke kerk werd gebouwd in de periode 1717-1720 en werd in 1748 gewijd aan Franciscus van Assisi. Deze kerk verving de eerder gebouwde kapel.

Interieur Franciscuskerk Zwillbrock N52 03.230 E6 41.555
Het interieur van de kerk staat door de barokke inrichting in schril contrast met de sobere reformatorische kerken aan de Nederlandse zijde van de grens.

Het orgel werd tussen 1723 en 1748 vervaardigd. Na de restauratie van de kerk werd ook het orgel in de periode 1962 tot en met 1965 door Paul Ott in samenwerking met Rudolf Reuter ingrijpend gerenoveerd. Het Altaar, de preekstoel, tabernakel zijn de meest verfraaide kunstwerken uitgevoerd in de verfijnste materialen, vormen en kleuren.

De communiebank is in ahorn en essen fineer met tin ingelegd. Een bijzonder fraai stukje vakwerk.

Geschiedenis Franciscuskerk Zwillbrock N52 03.232 E6 41.512
De geschiedenis van de kerk voert terug tot in de tijd van de Reformatie. Aan het einde van de 16e en 17e eeuw had het calvinisme zich in de Republiek der Verenigde Nederlanden ontwikkeld tot publieke godsdienst en werd het de katholieken verboden om hun geloof uit te oefenen.

Na de Vrede van Münster werd de grens tussen Gelderland en het katholiek gebleven bisdom Münster derhalve niet alleen een politieke grens, maar ook een grens op godsdienstig gebied. De zorg voor de katholieken in het oostelijke deel van de Achterhoek werd toevertrouwd aan de bisschoppen van Münster en niet aan de apostolisch vicaris die de leiding had van de katholieken in het grootste deel van de Republiek.

De aan Zwillbrock grenzende Heerlijkheid Borculo was in 1615 door Gelderland onttrokken aan het gezag van de Münsterse bisschoppen en bleef staatkundig vervreemd van het bisdom.

PAUZE N52 03.241 E6 41.423
We pauseren bij de Restaurant Kloppendiek. Dat wordt op ons verzoek rond lunchtijd speciaal geopend voor de hele groep. Helaas zijn de openingstijden voor anderen niet altijd geschikt.

Daarom is het mogelijk om op 1 km verder richting Nederland bij een eetcafé een pannekoek te eten…..

Goed alternatief.

Kloppendiek N52 03.227 E6 41.432
De dijk van de klopjes. Een klopje of kwezel, ook 'geestelijk maagd' of 'geestelijk dochter' (filia devota) genoemd, was een ongehuwde katholieke vrouw die ten overstaan van een priester een kuisheidsgelofte aflegde en daarbij meestal, niet door gelofte gebonden, gehoorzaamheid betrachtte aan een overste, ook wel biechtvader genoemd.

Het kloppenleven ontstond na 1581 toen er in de gereformeerde Nederlanden en de Generaliteitslanden een algeheel verbod op kloosterorden werd ingevoerd. Er mochten vanaf dat moment geen novicen meer worden aangenomen en via natuurlijk verloop kwam er langzaam een einde aan het kloosterleven.

Dit verbod betekende voor katholieke vrouwen dat het niet meer mogelijk was om een religieus (klooster)leven te leiden.

De oorsprong van het kloppenleven kan dan ook worden gezocht in dit kloosterverbod en was een echt Nederlands fenomeen. Toen het gedurende de negentiende eeuw weer mogelijk werd om kloosters te stichten, stierf het kloppenleven dan ook weer langzaam uit.

De gereformeerde predikanten probeerden het de klopjes zo lastig mogelijk te maken onder meer door aan te dringen op sluiting van hun schooltjes. In Gouda luidde het oordeel van de gereformeerde dominees, dat klopjes ontelbaer en ongeloofflijck stout waren.

Klopjes beweerden volgens de predikanten, dat de Hervormden alle eeuwichlijck verdoemt sijn. Dit komt tot uiting in gezegden als hij is een echte kwezel en in het volksliedje: Zeg kwezelken wilde gij dansen.

Na de pauze keren we terug naar het Venn om door het bos naar de nabij Haak en Hoek gelegen leemputten te wandelen. Deze leemputten zijn de basis geweest voor de steenfabriek in Groenlo.

Over de oude dijk van het smalspoor wandelen we door het open veld terug naar Het Reirinck/Zwolle.

Ontstaan van de Leemputten N52 02.503 E6 40.792
Leem en klei worden al eeuwenlang gewonnen in Eibergen en omgeving. In verschillende bosjes liggen nog tichelkuilen, waar boeren leem uit haalden, die zij voor eigen bouwbehoefte nodig hadden. Op de plek van de Leemputtenzijn zo enkele kleine tichelkuilen ontstaan.

Vanaf 1892 werd de leemwinning grootschaliger aangepakt. In dat jaar werd een steenfabriek in Groenlo opgericht. Met de gewonnen leem werden dakpannen en later stenen gemaakt.

Het afgraven gebeurde in het begin met de schop. De leem werd in zogenaamde kipwagentjes geladen en door paarden uit de put getrokken. Bij deze laatste leemput werd dat zware werk uitgevoerd door een baggermachine.

Leemputten N52 02.609 E6 40.743
In het gebied van de leemputten en daaromheen kunnen twee landschapstypen worden onderscheiden, namelijk een grondmorene-landschap (door een gletsjer gevormd) in het oosten en dekzandlandschap in het westen. Beide landschappen kenmerken zich door microreliëf dat wordt veroorzaakt door dekzandruggen en beekdalen.

In de ontstaansgeschiedenis van Nederland is het land onderdeel geweest van een dalingsbekken, waardoor de zeekust in Duitsland lag. De zee had daardoor de gelegenheid in om onder meer in de oostelijke Achterhoek dikke lagen sediment af te zetten.

Dit is voornamelijk zware klei. Als gevolg van opeenvolgende perioden met wisselende zeespiegelhoogtes zijn verschillende afzettingen waar te nemen. Deze vettige klei werd uyiteindelijk de leem die geschikt is voor het bakken van stenen.

Leem N52 02.764 E6 40.654
Bekend is dat al in de 16de eeuw, in opdracht van keizer Karel V, de toenmalige landsheer van Gelderland, leem werd afgegraven voor de bouw van onder meer de stadsmuren van Groenlo.

Veelal werden de stenen en pannen gebakken in veldovens. Daar waar geschikte leem werd gevonden werden veldovens opgebouwd en gebruikt totdat de bouw klaar was, waarna ze weer werden afgebroken.

De Zwolse Leemputten zijn dieper afgegraven dan op andere plaatsen in de omgeving. De grond is ongeveer zeven meter diep afgegraven en op sommige plaatsen nog enkele meters dieper.

Steenfabriek en Smalspoor N52 02.547 E6 40.202
De Steenfabriek Groenlo kent drie verschillende namen. In 1892 werd door de Gebroeders Wiegerink in Groenlo een steenfabriek in werking gesteld, die werk aan 50 à 60 arbeiders zou gaan bieden.

De fabriek lag aan de GOLS spoorlijn van Winterswijk naar Neede en had sinds 1893 spooraansluiting. Dat was uiteraard gunstig voor de aanvoer van steenkool en cokes en de afvoer van de producten.

Toen de Groenlose steenfabriek in 1975 sloot betekende dat ook het einde van de leemwinning. In 1978 is natuurpark de Leemputten in gebruik genomen.

Nu we de Leemputten verlaten volgen we over het lange rechte stuk van de Tichelovenweg het oorspronkelijke traject van het smalspoor waar met kipwagentjes, getrokken, eerst door paarden, later door elektrische en benzine aangedreven locomotiefjes de leem naar de fabriek werd vervoerd.

Het smalspoor lag niet op eigen grond, maar op de grond van verschillende boeren waarmee overeenkomsten waren gesloten. Onderweg moest regelmatig worden gestopt om de hekken van de weilanden te openen en te sluiten.

Koeientuin N52 02.721 E6 39.536
De Koeientuin is een uniek en revolutionair stalconcept met oog voor de koe en de samenleving. Het is een vrijloopstal waarin de koe haar natuurlijke gedrag kan volgen. De koeien hebben veel ruimte, er is natuurlijk groen en een innovatieve weidevloer.

Deze gepatenteerde kunststofvloer vertoont maximale gelijkenis met een echt weiland wat zorgt voor een goede acceptatie door de koeien. Daarnaast scheidt de vloer de meststromen en geeft daarmee een lagere ammoniakemissie.

Na nog even doorzetten komen we terug op het landgoed van Het Reirinck. Dan kunnen we genieten van de rust onder het genot van een heerlijk glas bier. Want we behoren wel Bourgondisch te leven…..

Startpunt:

• Start/finish/parkeerplaats N52 01.764 E6 39.246

Geraadpleegde websites:

• http://www.reirinck.com/
• www.Wikipedia
• https://www.gpswalking.nl/wandeling/384
• http://www.flamingoroute.com/index.php?id=746&L=1

POI's

• Aalscholvers N52.0468 E6.6932
• Banningweg N52.0320 E6.6564
• Beleg van Groenlo N52.0358 E6.6760
• Berken-eikenbos N52.0434 E6.6909
• Berkenbroekbos N52.0449 E6.6891
• Biologisch Station Zwillbrock N52.0547 E6.6935
• Calixtus N52.0398 E6.6839
• Dubbele corpus N52.0541 E6.6927
• Franciscuskerk N52.0538 E6.6921
• Geschiedenis Franciscuskerk Zwillbrock N52.0538 E6.6918
• Geschiedenis Groenlo N52.0313 E6.6616
• Groenlo N52.0424 E6.6172
• Groenlo in Tachtigjarige Oorlog N52.0381 E6.6805
• Handelscentrum N52.0339 E6.6723
• Het Reirinck N52.0293 E6.6541
• Hooilanden N52.0412 E6.6901
• Houtwal N52.0488 E6.6942
• Interieur Franciscuskerk Zwillbrock N52.0538 E6.6925
• Kloppendiek N52.0537 E6.6905
• Koeientuin N52.0453 E6.6589
• Kokmeeuwen en flamingo’s N52.0460 E6.6910
• Kokmeeuwenplas N52.0474 E6.6982
• Kunst in Zwolle N52.0295 E6.6541
• Leem N52.0460 E6.6775
• Leemputten N52.0434 E6.6790
• Meeuwenkolonie en het Veen N52.0456 E6.6958
• Ontstaan van de Leemputten N52.0417 E6.6798
• Orchis en Ratelaar N52.0489 E6.7004
• PAUZE N52.0540 E6.6903
• Processiepad N52.0525 E6.6937
• Raden en Rechters N52.0321 E6.6654
• reirinck N52.0319 E6.6477
• Religie en buurtschap Zwolle N52.0302 E6.6544
• Start/finish/parkeerplaats N52.0294 E6.6540
• Steenfabriek en Smalspoor N52.0424 E6.6700
• Stokerij Reirinck N52.0314 E6.6478
• Uitzichtspunt N52.0478 E6.7040
• Zwolle N52.0311 E6.6532