Het is al weer even geleden dat ik deze wandeling heb gelopen. Weinig tijd, en dan is het al weer snel eind november voordat ik tijd had om deze mooie wandeling uit juni uit te werken.

Maar ik hoefde maar even naar alle foto's te kijken om de hele wandeling weer scherp in het geheugen te hebben. Een aanrader, er is veel te zien onderweg, maar er zijn ook delen waarbij je in een leegte loopt. Vergezichten, een beetje wind, de zon op je hoofd en lekker doorstappen. De variatie maakt deze wandeling de moeite waard. En ook het lekkere ijsje halverwege, want het was best wel warm op die zomerse avond in juni. 

Terwijl de meeste lekker aan het strandje lagen te zonnen of in het water aan het zwemmen waren, smeerde ik me in met factor 50 en zorgde een petje dat de zon geen vrij spel had. Heerlijk. 

Recreatiegebied Spaarnwoude
Recreatiegebied Spaarnwoude is een recreatiegebied in de Nederlandse provincie Noord-Holland, genoemd naar het dorp Spaarnwoude in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Het gebied heeft een oppervlakte van 3000 hectare en wordt beheerd door het Recreatieschap Spaarnwoude, een bij gemeenschappelijke regeling ingesteld openbaar lichaam.

Het grootste deel ligt in de gemeente Velsen, ten noordwesten van zijkanaal C, tussen Spaarndam en Velsen. Een kleiner deel (Houtrak) ligt in het zuidoosten, in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Halfweg. Tot hetzelfde Recreatieschap behoort De Groene Weelde tussen Haarlem en Hoofddorp. Het wordt wel Spaarnwoude Zuid genoemd.

Tot de aanleg werd eind jaren zestig besloten als herbestemming van een stortplaats in het noordwestelijke deel, dat nog zichtbaar is door de heuvels in het landschap. De Zuid Spaarndammerpolder en polder Buitenhuizen maken deel uit van het gebied.

In het gebied zijn verschillende zwemplassen te vinden. Er zijn wandelgebieden, maar er is ook een skihelling en een klimwand (ontworpen door de Leidse beeldend kunstenaar Frans de Wit).

Velsen Valley, in het noordwestelijke deel van Spaarnwoude, is het evenemententerrein van de gemeente Velsen waar grote evenementen worden gehouden, onder meer Dance Valley en Dutch Valley. De outdoor editie van Awakenings en Latin Village wordt gehouden in Houtrak. 

Op 26 juli 2008 werd in Spaarnwoude een editie van het Pleasure Island festival gehouden, omdat de gemeente Amsterdam geen vergunning wilde geven. Op 6 en 7 september 2008 was het festival/recreatieterrein het terrein van de For your eyes only show van Gerard Joling.

Modelbouwvereniging "Het Y" heeft een clublokaal op het terrein. Ook wordt er één keer in de vier jaar de Haarlem Jamborette gehouden, een evenement voor scouts over de hele wereld.

Naast de recreatieve bestemming worden de gebieden Oostenbroek (Velsen Valley) en Buitenhuizen nog steeds bewoond door ongeveer 50 gezinnen.

Terwijl het druk was aan de Veerplas, is het even verder zowat uitgestorven. Ik kom een verdwaalde hondenuitlater tegen, maar dat is het dan ook.

Verschillende informatieborden geven een mooi beeld van het gebied waar ik doorheen loop. 

Oeverlanden aan de Liede
De oeverlanden aan de Liede vormen een parel aan de oostkant van Haarlem. De Liede zelf is oud en kronkelig. Het is van oorsprong een veenriviertje dat water van een hoogveengebied naar het IJ bracht. Omdat een spoorlijn en een snelweg de Liede doorsnijden, zijn er twee verschillende oeverlanden ontstaan.

U staat nu bij de Binnenliede, een plantkundige verrassing met moerasheide en een tevens toplocatie voor bosrietzangers.

Rietjungle met rietvogels
De wandel- en fietsbrug naast de spoorbaan geeft een spannende kijk op de rietjungle. De bruine kiekendief, rietgors en rietzanger gebruiken deze rietlanden om te broeden. Vanaf eind maart is er de prachtige zang van de blauwborst te horen.

De delen dicht bij de Liede worden gemaaid vanwege de bijzondere planten die hier groeien. Er komen meer dan honderd soorten moerasplanten voor, zoals Watérdrieblad, cranberry en ook het 'vleesetende' zonnedauw. Met een originele weidemolen wordt het water op het rietland bemalen.

Maak wandeling rondom
Vanwege de kwetsbare vegetatie is het reservaatgedeelte van de Binnenliede alleen toegankelijk tijdens excursies. Op het parkeerterrein begint een wandelpad dat een lus maakt rond het toegankelijke deel Van de overige oeverlanden.

Er grazen in dit gebied enkele pony's die het gebied open houden. Aan de overkant ziet u Fort Penningsveer één van de 42 forten die deel uitmaken van de Stelling van Amsterdam. Deze is omstreeks 1900 gebouwd als verdedigingswerk rond Amsterdam en is opgenomen op de werelderfgoedlijst van de Unesco.

Ontdek nesten van lepelaars
Aan de zuidkant van de snelweg ziet u een wild moerasbos met hoge wilgen en berken: de Buitenliede. Hier nestelt een grote kolonie blauwe reigers. Tot ieders verbazing broeden er sinds 2004 ook lepelaars! Ze gebruiken de nesten van de reigers. Vanaf het fietspad langs de Robertus Nurksweg zijn de witte vogels met hun jongen goed te zien van april tot in juli.

Ik loop de natuur uit en ga richting het Fort bij de Lieburg. Omdat het al tegen 20.00 uur loopt is alles afgesloten.

Fort bij de Liebrug
Fort bij de Liebrug werd in 1899 voltooid. Aangezien de belangrijkste verdedigingstaken werden uitgevoerd door de forten bij Penningsveer en aan de Liede, kon hier met een kleiner verdedigingswerk worden volstaan» Samen vormden de drie forten de Positie bij de Liede.

De Liede vloeit ook samen met de fortgracht van Fort bij de Liebrug. In tegenstelling tot veel andere forten verschillen de keelkaze-matten hier in grootte. De rechter keelkazemat is klein en diende alleen voor de nabijverdediging.

De linker keelkazemat was wel van groot belang voor de verdediging van het gebied tot aan de Fuikvaart. Tussen dit fort en Fort aan de Liede ligt een restant van een liniewal met daarin een nevenbatterij en scherfvrije onderkomens.

Fort bij de Liebrug is onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Deze verdedigingslinie rond de Nederlandse hoofdstad was in oorlogstijd het laatste toevluchtsoord voor het leger en de regering. De stelling is aangelegd tussen 1880 en 1914. Ze bestaat uit 46 forten en batterijen, talloze dijken, dammen en sluizen. De vijand werd op afstand gehouden door het polderland buiten de stelling onder water te zetten. Begaanbare plekken werden door een fort verdedigd.

Oorspronkelijke functie
Verdediging van het acces (begaandbare doorgang in een onderwaterzetting) gevormd door de spoorweg, trekvaart en weg tussen Amsterdam en Haarlem.

Huidige functie
Fort bij de Liebrug biedt o.a. onderdak aan de wijnimporteurs Les Chien Blancs en Wine & Olives Live en DS Ruitersport.

Midden in Recreatiegebied Spaarnwoude
Spaarnwoude heeft veenweide, polders, parken, bos, speelweiden en water. U kunt hier volop wandelen, fietsen, picknicken, paardrijden, of gewoon op een bankje zitten en genieten van de mooie omgeving. 

Recreatieschap Spaarnwoude is eigenaar en beheerder van het fort. Het fort Liebrug fungeert als klein bedrijventerrein in de landelijke omgeving van Haarlemmerliede. Het fort is verhuurd aan diverse grote en kleine ondernemers. 

Een rustig stukje route volgt. Het is prima lopen over het fietspad, het is gelukkig ook niet druk. Het uitzicht is overweldigend. Heerlijk leeg. Lekker doorstappen en genieten van de open natuur om me heen. In de verte komt de Stompe Toren in beeld. 

Spaarnwoude, het land rond de Stompe Toren
Het kerkje heeft al een lange geschiedenis. De toren dateert uit het begin van de dertiende eeuw. Het huidige kerkje is van een latere datum: het is in 1764 gebouwd.

Dit gebied heet Spaarnwoude, en dat betekent bos bij de rivier het Spaarne. Hier was heel vroeger een moerasbos van wilgen-, elzen- en berkenbomen. De bodem bestaat uit veen. En op dat veen ligt een strandwal, die daar gekomen is in de tijd van de kustvorming in het westen van Nederland, zo'n vijfduizend jaar geleden.

Rond het jaar 1000 na Christus werd het veen ontgonnen door akkerbouwers uit de omgeving van Velsen. Ze groeven slootjes, die nu nog net zo lopen als zij ze hebben aangelegd. Toen ze op die manier de strandwal bereikten, stichtten ze daar naast hun boerderijtjes ook een kapel (1040). De hoofdkerk stond in Velsen en eerst mocht alleen daar gedoopt en begraven worden.

Maar rond 1200 werd Spaarnwoude een zelfstandige parochie, met Sint Gertrudis als patroonheilige. Er mocht toen worden gedoopt en begraven. Toen is ook de houten kapel vervangen. Door een nieuwe van hout of van steen, daar zijn de archeologen het niet over eens. Archeologische gegevens van de familie De Raaf uit 1955 ondersteunen de visie van een stenen kapel.

In elk geval werd in romaanse bouwstijl een stenen toren gebouwd van zo’n 20 meter hoog. De soort stenen waarvan de toren is gebouwd, werd alleen rond 1225 gebruikt. Het zijn zogeheten kloostermoppen. Rond het kerkje werd een kerkhof, “De Akker Gods”, aangelegd, met een stenen muur eromheen en een gracht. Het zand uit die gracht werd gebruikt om de kerkheuvel te verhogen.

Rond 1450, mogelijk na een brand door blikseminslag, is de kerk als een stenen kruiskerk herbouwd. Het terrein rond de kerk werd daartoe vergroot. En de muur aan de zuidkant werd afgebroken en de gracht werd gedempt. De toren werd met één verdieping verhoogd en van een stenen spits in gotische stijl voorzien. Ook zou de gotische noordingang zijn gemetseld. Het vaam van Claes van Kieten (de legendarische reus uit Spaarnwoude) is waarschijnlijk toen aangebracht.

De toren had toen dus een gemetselde spits, zoals bijvoorbeeld ook het geval is bij de oude torens van Uitgeest en Heemskerk. Vroegere schrijvers noemen de kerktoren van Spaarnwoude een baken voor de scheepvaart op de Noordzee, zo hoog moet die spits geweest zijn. Dat komt echter nogal overdreven voor; men zal de scheepvaart op het toen nog nabijgelegen IJ bedoeld hebben.

In 1844 werd de spitse toren en een verdieping van de kerktoren gesloopt. Er moest namelijk nodig gerestaureerd worden, maar het geld daarvoor ontbrak. Noodgedwongen werd de toren ingekort tot ongeveer 20 meter; de toren kreeg een laag dakje van hout en werd voorzien van dakpannen. En zo is de toren aan zijn naam gekomen: Stompe Toren.

Tot 1880 werden er protestantse erediensten gehouden in het kerkje, maar daarna niet meer.

In de jaren twintig van de twintigste eeuw werd het kerkje gebruikt als atelier van kunstschilder Frans Baljon. Hij vertrok in 1932. Na de oorlog werd het kerkje betrokken door de familie De Raaf. Rond 1950 werd er een klein museum ingericht en werden er concerten gehouden.

Toen het kerkje moest worden gerestaureerd, vertrok de familie De Raaf naar Heemstede. En in 1961 werd het kerkje het atelier van beeldhouwer Jan Mulder. Dat bleef het tot diens vertrek in 1982.

Vervolgens kwam het kerkje onder beheer van het in 1983 opgerichte ‘Gilde van de Stompe Toren’, later opgevolgd door de ‘Vrienden van de Stompe Toren’. Voortvarend namen zij de restauratie ter hand.

Het Gilde organiseert sinds enkele jaren van mei tot oktober elk weekend exposities en om de veertien dagen een concert. Sinds 1993 kan er ook in de Stompe Toren burgerlijk getrouwd worden. Voor meer informatie bekijk eens: http://www.stompe-toren.nl.

Wat een leuk kerkje. Na wat gedronken te hebben en een appel uit de tas te hebben gevist is het weer tijd om verder te lopen. In de verte zijn molens te zien, koeien, vogels in alle soorten en maten. Schiterend. 

Dan komt Spaarnwoude in zicht. Komt goed uit. Het is warm en ik hoop ergens een ijsje te kunnen scoren. En die hoop wordt waarheid. Wel moet ik even in de rij want meer mensen hebben hetzelfde idee. 

Kademuur van het IJ
Na de paalwormepidemie van 1730-1731 werd in Spaarndam een stenen kade gebouwd aan de Spaardammerdijk tegenover het Rijnlandshuis. Het diende als aanlegplaats voor schepen die het Rijnlandhuis aandeden. Deze functie kwam te vervallen naar de droogmaking van het IJ in 1873.

Opgedragen aan onze jeugd als een huldeblijk aan de knaap die het symbool werd van de eeuwigdurende strijd van Nederland tegen het water. 
 
Woerdersluis
Gebouwd in 1611 als uitwatering of spuisluis in opdracht van het Grootwaterschap Woerden, dat van oudsher het boezemwater via het Hoogheemraadschap Rijnland naar zee loost.

Ook Spaarnwoude is foto-geniek. Er is veel te zien. Komt goed uit. Dan kan ik intussen het ijsje opeten. Wel valt het fotograferen met een ijsje in de hand wat tegen. 

Een klein ommetje door het haventje. Ook de moeite waard. Ik maak nog even een seflie voor op Facebook en dan is het weer doorstappen. De zon hangt al laag en ik wil weer terug zijn bij de auto voordat het donker is. 

Fort bezuiden Spaarndam
Fort bezuiden Spaarndam vormde samen met Fort benoorden Spaarndam, de Wal bewesten Spaarndam en de Voorstelling bij Spaarndam de Positie bij Spaarndam.

Het fort is aangelegd in de periode 1882-1903. In 1901 is het fort gereed met de voltooiing van het betonnen bomvrije gebouw. Ten noorden van het fort is in 1903 in de Liniewal een nevenbatterij voor het frontale vuur aangelegd. Meest opmerkelijk aan dit gerestaureerde fort zijn de geschilderde panoramaschets (schootstafel) en insteltabeilen in de linker keelkazemat. 

Dit relatief kleine fort ligt op de plek van een vorig verdedigingswerk uit het begin van de negentiende eeuw. Vanaf de koepelgebouwen heeft men een fraai uitzicht over het schootsveld en het voormalig inundatiegebied met nog altijd op circa 2 km afstand de bebouwing van Haarlem conform de Kringenwet uit 1853. Deze wet had tot doel om het schootsveld van verdedigingswerken vrij van (permanente) bebouwing te houden.

Fort bezuiden Spaarndam is onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Deze verdedigingslinie rond de Nederlandse hoofdstad was in oorlogstijd het laatste toevluchtsoord voor het leger en de regering. De stelling is aangelegd tussen 1880 en 1914. Ze bestaat uit 46 forten en batterijen, talloze dijken,' dammen en sluizen. De vijand werd op afstand gehouden door het polderland buiten de stelling onder water te zetten. Begaanbare plekken werden door een fort verdedigd.

Oorspronkelijke functie
Verdediging van de Slaperdijk met de Westlaan, samen met het Fort benoorden Spaarndam, en het acces (begaandbare doorgang in een onderwaterzetting) gevormd door het Noorder Buiten Spaarne en de daarlangslopende wegen.

Huidige functie
Het fort bezuiden Spaarndam herbergt o.a. een café, terras Fort-Zuid, een klein museum over de Stelling van Amsterdam en een expositie annex theaterruimte. 

Recreatieschap Spaarnwoude is eigenaar en beheerder van het fort. Fort bezuiden Spaarndam is in gebruik als kinderopvang en naschoolse opvang, onderkomen voor de kanovereniging Spaarnwoude en een café met gezellig terras. Vanaf het terras van café Zuid heeft u een prachtig uitzicht over het water, de Mooie Nel. Ook worden er rondvaarten georganiseerd of kunt u er een bootje huren. 

Tijdens de stellingdagen en de open monumentendagen in September zijn de forten open voor publiek. Meer informatie kunt u vinden op www.stichting-krayenhoff.nl.

Het laatste stuk van de wandeling gaat over een glooiend gebied. Vanaf het topje heb je een schitterend uitzicht over de omgeving. Ik knip de ene foto na de andere. Hier raak je niet snel uitgekeken. 

Molen De Veer
De Veer is een grondzeiler in Penningsveer (Haarlem). Sinds 1701 staat er op deze plek een molen. Hij bemaalde oorspronkelijk de Veerpolder op Rijnlands boezem. De voorganger van de huidige molen is in 1998 afgebrand.

In 2001 werd begonnen met de bouw van de huidige molen. De molen is in principe maalvaardig maar draait meestal slechts. Het gevlucht is Oudhollands op de buitenroede; op de binnenroede volgens het systeem Fauel met steekborden.

De Veer is eigendom van de Stichting Recreatieschap Spaarnwoude en is van april tot oktober op zondagen te bezoeken.

In Penningsveer staat ook nog een andere molen genaamd De Kleine Veer.

U bent van harte welkom om de molen te bezichtigen. Openingstijden van 1 april tot 1 oktober op zon- en feestdagen van 10.00 ~ 17.00 uur. Of op afspraak.

Wat een heerlijke en gevarieerde wandeling. Jammer dat de zon nu snel ondergaat waardoor ik het laatste gedeelte nog moeilijk foto's kon maken. Maar de serie van ruim 120 foto's geeft een goed beeld van wat je allemaal tegenkomt op deze wandeling. 

Geraadpleegde websites:

• www.stichting-krayenhoff.nl
• www.spaarnwoude.nl
• https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Veer_(molen)
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Spaarnwoude_(recreatiegebied)
• http://www.stompe-toren.nl/?nav=geschiedenis

POI's

• Awzi Waarderpolder N52.3966 E4.6686
• Binnen Liede N52.3875 E4.6866
• De Kleine Veer ((kleine windmolen) N52.3856 E4.6830
• De Liede N52.3867 E4.6849
• De Stal N52.4041 E4.6948
• Fort Bezuiden Spaarndam N52.4117 E4.6720
• Fort Bij de Liebrug N52.3849 E4.6880
• Grote Sluis N52.4132 E4.6817
• Het IJ N52.4157 E4.6802
• Kademuur N52.4125 E4.6834
• Kolk N52.4137 E4.6776
• Lekker ijsje N52.4135 E4.6814
• Molen de Veer N52.3904 E4.6730
• Mooie Nel (Lake/Pond) N52.3996 E4.6747
• Noorder Buiten Spaarne N52.4048 E4.6625
• Spaarndam N52.4146 E4.6869
• Start/finish/parkeerplaats N52.3883 E4.6722
• Stompe Toren N52.4045 E4.6936
• Veerplas N52.3872 E4.6771
• Woerdersluis N52.4134 E4.6787