Start/finish/parkeerplaats N51 42.600 E5 11.900
We starten op de Parkeerplaats bij de kerk van Haarsteeg. Haarsteegsestraat 15. De mensen begroeten den vreemdeling.

Haarsteeg N51 42.600 E5 11.969
Haarsteeg ligt aan de huidige weg Baardwijk-Elshout-Haarsteeg, welke op een zandrug gelegen is; vóór 1970 was er geen rechtstreekse verbinding tussen de kerkdorpen Elshout en Haarsteeg. Ten noorden lag komgrond die tot de afdamming van het Oude Maasje in 1904 uitsluitend bruikbaar was als weiland.

De oudste vermelding van de Haersteghe is uit 1377. Het is hier waarschijnlijk de naam van een steeg, een zandweg.

In verscheidene akten uit de 15e eeuw is sprake van de Haer of de Haren in het Herptseveld. Mogelijk dat hiervan de benaming van de weg Haarsteeg is afgeleid.

Het dorp is een typisch langstraatdorp met veel lintbebouwing met de smalle gevel naar de straat en de lange gevel naar achteren op een smalle strook land.

Lambertuskerk N51 42.636 E5 11.935
De Heilige Lambertuskerk aan de Haarsteegsestraat 10 is een neogotische driebeukige kruisbasiliek uit 1883. Architect was H.C. Dobbe.

De kerk heeft een vieringtoren, een neogotisch orgel en een gepolychromeerd neogotisch houtsnijwerk, voorstellende het Laatste Avondmaal. In de nabijheid van de kerk bevindt zich een Heilig-Hartbeeld uit 1920.

Tuinbouw N51 42.326 E5 12.173
We verlaten het dorp naar het zuiden. We zien veel tuinbouw. Grote kassen en veel grond bewerken. Maar meest bijzonder zijn de graszoden die in deze streek gekweekt worden. Ze zijn zo beroemd, dat zelfs de tennisbanen van Wimbledon hier geteeld worden. De Tuinbouwweg onderstreept deze bewering nogmaals.

Voorbij de sportvelden zien we echter een andere bedreiging opkomen. Vlijmen breidt uit met een grote nieuwbouwwijk Geerpark.

Vóór het einde van de Tuinbouwweg zien we links de poort van de Abdij. Als de poort open is gaan we naar binnen en meteen naar links naar de Mariakapel.

We gingen even kijken, maar de poort was toen nog gesloten. We zijn dus om gaan lopen en door de Hoofdpoort naar binnen gegaan en doorgelopen tot deze poort, die toen wel open was….

De bedoeling is dat we binnen onze GPS-wandeling een extra wandeling gaan maken binnen de kloostermuren.

Geniet van de historie, de schoonheid en de rust. Een weldaad voor onze geest.

Abdij Mariënkroon N51 42.118 E5 11.406
Als de poort open is, - anders moeten we omlopen naar de hoofdpoort - kunnen we hier door de kloostermuur binnen de abdij Mariënkroon komen. Voorheen was dit een motte, een donjon en een kasteel, gekend als Onsenoort.

In 1904 zijn de gebouwen overgenomen door de cisterciënzer monniken die een klooster en later abdij Mariënkroon bouwden. Tegenwoordig geeft het Conferentiecentrum Abdijhof cursussen namens de Focolarebeweging.

We vertellen eerst de geschiedenis van het geheel en daarna volgen we een afgeleide van de wandeling die bij de Receptie te verkrijgen is. Loop wel even binnen en neem dan een koffie.

Onze wandeling binnen de abdij begint in de Mariakapel, helemaal achter in de hoek. Hier kunnen we even deze geschiedenis als inleiding lezen. Steek gerust een kaarsje op; dat mag.

De geschiedenis van Mariënkroon gaat terug tot in de ijzertijd. Deze geschiedenis wordt uitgebreid verteld met vele foto’s in het boekje ‘25 eeuwen in vogelvlucht‘ dat bij de receptie verkrijgbaar is.

In 1266 bouwde Gerlach de Rovere een houten mottekasteel, voor het eerst vermeld als "Honsoirde", Onsenoort. In 1368 werd het door Laureins van der Putte overgedragen aan Rutger den Ouden. Het eerste kasteel ter plaatse heeft voortbestaan tot 1372, toen het door Brabanders onder leiding van Jan van Nederveen werd verwoest als gevolg van problemen die al in 1356 waren gerezen.

Deze problemen hadden te maken met grensconflicten tussen het Graafschap Holland en het Hertogdom Brabant. Men vermoedt dat Nieuwkuijk vanaf 1374 tot Holland behoorde.

De onfortuinlijke Rutger den Ouden en zijn zoon Willem hebben het verwoeste kasteel niet meer opgebouwd, maar Jan Cuyst van Wijck, schout van Vlijmen, die er in 1382 mee beleend was, pakte het werk aan en hij kreeg hiervoor van Albrecht van Beieren, ruwaard van Holland, zelfs vier jaar lang, vanaf 1388, een overheidssubsidie van 63 oude Vranckrijkse schilden (gouden munten) tot optimmeringe van het Huys (= kasteel) en den toorn te Hontsoord.

In de 16e eeuw werd kasteel Onsenoort gebouwd, toen nog Huys ten Honsooirde geheten. Een stenen huis dat voor de donjontoren werd gebouwd. De familie van Wijck woonde van 1382 tot 1583 eerst in de donjontoren en liet tussen 1500 en 1550 het kasteel bouwen. In het kasteel hebben verschillende adellijke families gewoond.

De poortzuil uit 1608 met een scheepje en drie ossenkoppen is vermoedelijk van de familie Malsen die toen eigenaar was.

In de 17e eeuw werd er voor het kasteel nog een dienstwoning en een koetshuis gebouwd. Van 1795 tot 1870 woonde de familie Half Wassenaer in het kasteel, van 1870 tot 1904 de familie De la Court.

Toen in Frankrijk antiklerikale wetten werden ingevoerd weken de cisterciënzer monniken van de abdij Ste. Marie-du-Pont Colbert in Versailles uit naar België. Naar aanleiding van een advertentie kwam de welgestelde abt Paul Maréchal in 1903 naar Nieuwkuijk en kocht kasteel ‘d’ Onzenoort’. Op 4 mei 1904 betrok een groep monniken het kasteel.

Toen de abt in 1918 naar Frankrijk terugkeerde, zorgden de inmiddels ingetreden Nederlandse monniken ervoor dat het convent kon blijven bestaan. Abt Janssens maakte Onsenoort zelfstandig. In 1929 werd het een priorij. In 1935 bouwde architect Van Dael het nieuwe hoofdgebouw op de plaats van het oude kasteel. In 1936 kreeg het klooster de naam Mariënkroon en op 24 juli 1957 de abdijstatus.

Tegenwoordig zien we een deel van het Conferentiecentrum Abdijhof waar de Focolarebeweging cursussen organiseert om vrede en eenheid te bevorderen in de samenleving, met beneden de eetzaal en boven twee slaapverdiepingen. Ook andere organisaties maken van het conferentiecentrum gebruik.

• http://marienkroon.nl
• http://marienkroon.nl/rondwandeling

In de Tweede Wereldoorlog hebben vele inwoners van Vlijmen en Nieuwkuijk als vluchteling onderdak gevonden in de abdij. Uit dankbaarheid is rond 1970 een mariakapel gebouwd.

Deze kapel is gebouwd in 2004 bij het 100-jarig bestaan.

Het kunstwerk van Maria is gemaakt door pater Raymundus van Kessel. In het voorjaar zien we daar volop krokussen, sneeuwklokjes en narcissen.

Vanuit de kapel gaan we richtig grasveld tegenover de grote toren.

De woontoren van kasteel Onsenoort werd eind veertiende eeuw gebouwd op of bij de plaats van een in 1372 verwoest kasteel. Deze toren is, vermoedelijk in de tweede helft van de vijftiende eeuw, met een verdieping verhoogd en de kelder is overwelfd.

In 1910 verhoogde de Bossche architect J. Dony de toren met een verdieping en vernieuwde hij het dak. Dony bouwde in 1910 ook het juvenaat en de Bernarduskapel, in neogotische stijl.

De woontoren heeft een omvang van 13,5 x 10,5 m en is gebouwd met zware muren, stond geheel vrij en was destijds omgracht. De dikte van de muren bedraagt 2,5 m in de kelder en 2,2 m op de eerste verdieping.

Een weergang bekroonde waarschijnlijk het muurwerk. Onsenoort moet aan het eind van de 14e eeuw gebouwd zijn in plaats van een ouder kasteel en speelde een rol in de Brabants-Hollandse grenstwisten. In de loop van de eeuwen heeft de toren vele veranderingen ondergaan.

We steken het veld over en komen bij de zeer bizondere gietijzeren boogbrug.

De kleine, maar monumentale boogbrug op het terrein van abdij Mariënkroon in Nieuwkuijk (N-B) dateert uit de periode 1870 die in 2016 gerestaureerd is.

Vermoed wordt dat het de laatste overgebleven kleine gietijzeren boogbrug in Nederland is. Van deze unieke boogbrug bestaan er maar drie in Nederland. Via het informatiebord krijgt u meer informatie. Als u de QR-code inscant ziet u een kort filmpje van het terugplaatsen van de brug.

In de tijd dat deze luxe parkbrug werd gebouwd, was de abdij nog een kasteel, Onsenoort geheten, en de gracht was een stromende wetering rond het kasteel. De boogbrug gaf toegang tot een perceel grond aan de oostzijde van het kasteel, waar een bijbehorend theehuis stond.

We gaan even langs het kerkhof richting Toren.

We lopen om de toren heen, en kijken op de gracht. Hier zijn in de zomer veel libelles en juffers te zien. Dit is tevens in het voorjaar een broeiplek voor ganzen, meerkoeten en eenden. Aan de achterkant van de toren zien we een uitleg over de historie van de middeleeuwse toren.

In 1266 stond er een houten mottekasteel die later afbrandde. De toren die er nu staat is van 1388. De paters hebben er een extra verdieping op gebouwd. De toren is in 2003 gerestaureerd. De Stichting Honsoirde organiseert hier exposities, lezingen en concerten.

In de beukenlaan zien we rechts het Kerkhof, waar de paters begraven liggen en recentelijk ook leden van de Focolarebeweging. In 1944 hebben 1600 mensen gedurende tien dagen kunnen schuilen in de abdij. Een aantal mensen die omgekomen zijn liggen hier begraven.

Er zijn toen echter ook 8 gezonde baby’s geboren in de abdij. De geschiedenis herhaalt zich. In oktober 2015 heeft gedurende twee en een halve week een groep van 100 jonge vluchtelingen uit Syrië en Eritrea onderdak gevonden in Mariënkroon.

Na het kerkhof gaan we links naar de vijver.

Dit is een vroeger zwembad, in 1950 gegraven door de paters met kleedhokjes achter de vijver. De kleedhokjes worden nu gebruikt voor houtopslag. We lopen terug naar de beukenlaan en gaan dan rechtsaf.

We gaan over de beukenlaan langs de nieuwe portacabin van de Heemkundekring Onsenoort. Jarenlang hebben in de Plekhoek (in de oude schuur ernaast) de leden van archeologische werkgroep opgravingen uit de gracht gesorteerd. In 2007 en 2015 is er gebaggerd uit de gracht achter de toren. Door geduldig te puzzelen en scherven aan elkaar te plakken (‘plekken’) worden de vroegere schalen en kommen weer zichtbaar. Bovenin de Toren is hierover een permanente tentoonstelling ingericht.

We gaan om het parkeerterrein heen.

Bij de ingang van het parkeerterrein staat een linker poortzuil. Hierop staan o.a. het jaartal 1608, een scheepje en drie ossenkoppen. Deze poortzuil is vermoedelijk van de familie Malsen, die in die periode eigenaar was van de heerlijkheid Onsenoort.

Vooraan links en rechts van het plantsoen staan twee Leeuwen. Oorspronkelijk stonden de leeuwen bij de ingangspoort aan het begin van de Laan van Onsenoort, waar nu de rotonde is bij de afslag van de A59. Onder de leeuwen is het familiewapen te zien van de familie Half Wassenaer Van Onsenoort, heer van Nieuwkuijk, die in het kasteel gewoond heeft.

Voor de leeuwen langs gaan we om het centrale plantsoen heen en hebben we zo een prachtig beeld van de omvang van het klooster en de gebouwen.

Rechts staat de werkplaats van Gered Gereedschap. Hier was vroeger een drukkerij. Nu wordt door een team van vrijwilligers uit de omgeving gereedschap gerepareerd en opgeknapt om naar Afrika te versturen, waar dit goed gebruikt kan worden. De gemeente Heusden zorgt voor het transport.

Het volgende gebouw is het voormalige Koetshuis van het kasteel. Op de muur is een tegeltableau te zien. De kunstenaar, die alle keramiekkunst op het terrein gemaakt heeft, is pater Raymundus van Kessel.

Op het grasveld voor de abdij staat een beeld uit mergelsteen van de heilige Bernardus van Clairvaux (1090-1153), gemaakt in 1939 door de beeldhouwer Willem Wiegmans uit Driebergen.

Bernardus is de stichter van de Cisterciënzerorde. Hij was een Franse abt en de belangrijkste hervormer van het kloosterleven. Hij herstelde de ware kloostergeest van eenvoud en nederigheid.

We lopen nu langs de Abdij. Hier stond vroeger het Bernardus uit de 16e eeuw. Nadat hier een paar eeuwen adellijke families hebben gewoond, is Kasteel Onsenoort in 1904 verkocht aan paters Cisterciënzers.

Het kasteel is omgevormd tot abdij en deze is net als het receptiegebouw en de boogbrug in 2016 gerestaureerd. De abdij heeft een grote kapel met elke zondag om 10.00 uur een eucharistieviering.

In 2002 zochten de paters een nieuwe bestemming voor het abdijterrein en vonden die bij Focolare, een oecumenische beweging.

Het Museum Mariënkroon in de kloostergangen laat u meer zien over 110 jaar leven van de paters cisterciënzers.

In de toekomst zal het Museum Mariënkroon in de glazen serrehal uitgebreid worden met een permanente en interactieve presentatie over Focolare.

Het receptiegebouw is het voormalige gastenverblijf van de paters en de voormalige dienstwoning van het kasteel. In de muur bij de deur is een kleine gevelsteen te zien: een reliëf van de zoete Moeder van Den Bosch.

We lopen even bij de Receptie naar binnen en worden vriendelijk ontvangen. We unnen voor een paar centen een kopje koffie drinken, ook als dank voor het opsteken van het kaarsje. En we luisteren naar de vrhalen over het klooster en de Focolare beweging.

Deze gebouwen zijn een deel van het Conferentiecentrum Abdijhof waar de Focolarebeweging cursussen organiseert om vrede en eenheid te bevorderen in de samenleving, met beneden de eetzaal en boven twee slaapverdiepingen. Ook andere organisaties maken van het conferentiecentrum gebruik.

We gaan vanuit de receptie, langs het sculptuur van de Barmhartige Samaritaan. Dit is in 1945 uit dankbaarheid aangeboden door de evacués uit de oorlog. Ook de Mariakapel links achter in het terrein is na de oorlog gebouwd uit dankbaarheid.

Door het Poortgebouw verlaten we nu de abdij met een goed en dankbaar gevoel. We gaan de drukte van de wereld in…..

De drukke weg heet de Abt van Engelenlaan. Die volgen we 750 meter tot aan Haarsteeg.

Links ligt dan het buurtschap Hoeven N51 42.409 E5 10.516 dat nu onder Haarsteeg valt.

Slagenlandschap N51 42.756 E5 11.380
Ten noordoosten van Haarsteeg ligt open polderland, terwijl de verkaveling in Haarsteeg zélf nog kenmerken van het slagenlandschap vertoont.

Een slagenlandschap is een landschap waarbij verkaveling heeft plaatsgevonden in smalle banen, die ook wel slagen of stroken worden genoemd. In de Noord-Brabantse Langstraat dateert het slagenlandschap uit de Late Middeleeuwen. Het hoogveen werd hier ter ontginning door de Graaf van Holland uitgegeven. In 1313 begon dat met een initiatief van Graaf Willem III.

De slagen die we hier zien zijn slechts 20 meter breed maar tot wel bijna 500 meter lang.

Dan de dijk op. Deze dijk is de oude Maasdijk van toen de Maasmeander nog een grote slinger maakte tot aan deze dijk.

Hooge Dijk N51 42.836 E5 11.570
De omgeving van Haarsteeg stond onder sterke invloed van de Maas, die regelmatig buiten haar oevers trad. Ten noorden van de plaats liggen dan ook historische dijken, zoals de Hoge Maasdijk, die bescherming boden tegen het water van de Hedikhuizense Maas. De dijk is 8 meter hoog. Aan deze dijk lag ook de haven.

IJsbaan N51 42.924 E5 11.609
Totdat de Bergsche Maas werd gegraven (voltooid in 1904) was Haarsteeg met de Hedikhuizense Maas verbonden door middel van een haven.

De haven is tot 1904 in gebruik geweest en in 1917 gedempt. De oude haven is nu in gebruik als ijsbaan en schietterrein van de Ambrosiusschuts.

De haven was lange tijd een belangrijke laad- en losplaats voor het scheepvaartverkeer naar Gorinchem, Dordrecht en Rotterdam. Op de heenweg, naar het westen, vervoerde men land- en tuinbouwproducten, riet en vooral ook manden en andere van wilgentenen vervaardigde zaken. Op de terugweg werd steenkool meegenomen.

Via de Hedikhuizense Maas en het Sas bereikten de kleine zeilende vrachtschepen de eigenlijke Maas.

Nu is de oude haven een schaatsbaan met de naam IJsbaan Jaap Eden Haarsteeg

De schaatsclub STC is opgericht door Willy van den Berk draagt nog steeds zijn naam. Willy van den Berk oudschaatser die ook mee deed aan de Elfstedentocht is overleden in 1984. Er is een strrat naar hem vernoemd.

Dijkdoorbraken en wielen N51 42.888 E5 11.421
In vroeger tijden lag hier de Maas, maar de zwakke dikwijls doorweekte dijken hadden het zwaar te verduren. De Maas, een regenrivier, moet in de wintertijd altijd overmatig veel water verwerken. Ook nu nog steeds.

Dikwijls leidde dat tot dijkdoorbraken en overstromingen. Met alle rampzalige gevolgen vandien. Bij een dijkdoorbraak stroomde het water zo sterk dat dit leidde tot een draaikolk, een zogenaamd wiel. Deze natuurgebiedjes bij Haarsteeg zijn zo ontstaan uit deze wielen.

Overstromingen N51 42.928 E5 11.341
Op 2 februari 1610 ontstond de eerste fase van de Haarsteegse Wiel.

Op 29 december 1740 werd de Haarsteegse wiel nog verder uitgebreid door een overstroming. Ooggetuigen meldden: Nadat Zondag te Hedickhuizen de Dijk is doorgebroken werd vermeld dat: Drunen en de geheele Langstraat, te weten het Land van Heusden, het Land van Altena etc. bij de drie a vier voet onder water staat, en dat, indien noch drie dijken doorbreken, het te dugten stond, dat noch veele menschen en beesten het leven zouw kosten, en eindelijk, dat om deeze vrees de menschen alles verlaten en naar alle kanten vlugten om zich te redden zoo goed als zy kunnen.

Op 18 februari 1795 brak de dijk bij het Vergereind op 3 plaatsen tegelijk door. Van de drie toen ontstane kolken doet de middelste thans nog dienst als eendenkooi.

Op 22 februari 1799 was er weer een doorbraak op dezelfde plaats. Die schijnt geheel onverwacht gekomen te zijn: een machtige ijsschots zou de dijk eenvoudig hebben omgeduwd. Hierbij zijn een aantal mensen om het leven gekomen en werd ook de kerk verdelgt.

Na de rampen van 1795 en 1799 heeft men besloten om die gevaarlijke uitspringende hoek dijks, welke nu in de tijd van 4 jaren tweemaal was ingebroken te verlaten en door een binnenwaardsche rechtlijnige bedijking te doen vervangen.

Haarsteegse Wiel N51 43.007 E5 11.226
Overstromingen zorgden voor tal van wielen die tegenwoordig een reeks natuurgebieden vormen: Haarsteegse Wiel, en Sompen en Zooislagen. Hierin bevindt zich ook een eendenkooi.

Het Haarsteegse Wiel is met een diepte van 19m zelfs het diepste wiel van Nederland. Dit zeer grote wiel is prachtig te zien vanaf de hoge dijk.

Aan de overzijde van de dijk zijn in de verte de restanten van de oude Maas te zien.

Hedikhuizense Maas N51 43.158 E5 11.601
De Hedikhuizense Maas is een zeer scherpe meander van de Maas die reeds in 1474–1475 werd doorgegraven om de scheepvaart te vergemakkelijken. De meander bevindt zich tussen Hedikhuizen en Haarsteeg. Het gebied ten noorden van deze meander, en dus nu gelegen ten zuiden van de Maas, bleef als Gelderse Waarden nog tot 1958 tot Gelderland horen.

De Hedikhuizense Maas is sindsdien geleidelijk verland. Het is tegenwoordig een lang en smal water en verderop zelfs een sloot. Het staat ook in verbinding met een systeem van uitwateringssloten dat onder meer de Luisbroekse Wetering omvat.

De vroegere riviermeander wordt omgeven door de Hoge Maasdijk bij Hedikhuizen en de Vergereindse Weg.

Pauze N51 43.288 E5 11.050
Vandaag pauseren we niet op een terras, maar op de picknickplaats tegen het einde van de Haarsteegse Wiel, boven op de dijk. Tijdens de hele wandeling is nergens een terras te vinden. De abdij biedt enige versnaperingen, maar geen uitgebreide lunch. Dus zitten we hier aan de picknicktafel waar we voortdurend ‘smakelijk eten’ krijgen toegewenst door de vele passerende fietsers.

Onze nieuwsgierigheid leidt ons even naar beneden, waar we vele roeiboten in het water van de Haarsteegse Wiel zien liggen. Een bijzonder mooi hoekje.

Fort Hedikhuizen N51 43.602 E5 11.066
Fort Hedikhuizen bij het plaatsje Hedikhuizen in de gemeente Heusden, werd in 1862 gebouwd. Het vormde een onderdeel van de Zuider Waterlinie en werd gebruikt om de inundatiesluis te beschermen.

De sluis maakte het mogelijk op een gecontroleerde manier water vanuit de Maas binnendijks te laten stromen, waardoor een groot gebied onder water kon worden gezet om de vesting Heusden te beschermen tegen een aanval.

Reeds in 1505 is er voor het eerst sprake van een versterking op deze plaats. Nieuwe verschansingen werden in de jaren 1593 en 1755 aangelegd. De oude vervallen verschansing werd in 1755 vervangen door een nieuwe.

In 1774 groef men een coupure in de dijk voor de inundatie van de omgeving van Heusden. Deze coupure werd beschermd door een batterij. De bouw van een inundatiesluis en een klein verdedigingsfort begon in 1862.

Dit fort bestaat uit versterkte legeringsgebouwen, een aarden wal en een natte gracht. Het fort werd tot 1952 gebruikt en is nog in vrijwel originele staat. In 1952 werden fort en sluis bij Koninklijk Besluit als vestingwerk opgeheven.

In 1993 belandde de sluis op de lijst van beschermde Rijksmonumenten. Het fort is privé eigendom en de sluis werd in 2002 voor een symbolisch bedrag verkocht aan waterschap Aa en Maas. De sluis is in 2002-2003 gerestaureerd en fungeert nu als ‘stapsteen’ in de lokale ecologische verbindingszone.

Op dit moment is het fort in gebruik als feest en evenementen locatie. Bedrijven en gezelschappen kunnen er een evenement houden.

Zuiderfrontier N51 43.535 E5 11.120
De Zuiderfrontier was een Nederlandse militaire verdedigingslinie van de 16e en 17e eeuw, waarvan enkele gedeelten tot aan 1952 in gebruik zijn geweest.

De linie was de langste aaneenschakeling van forten, vestingsteden en inundiatiegebieden die Nederland ooit heeft gekend, en diende de Noordelijke Nederlanden te beschermen tegen Spaanse, en later Franse, aanvallen.

Grote delen van de linie waren gebaseerd op inundatie, vandaar dat de Zuiderfrontier ook wel de Zuiderwaterlinie wordt genoemd.

De Zuiderfrontier was onderverdeeld in een serie kleinere linies, die nauw op elkaar afgestemd waren.

Het westelijke deel van de Zuiderfrontier bestond uit de Staats-Spaanse Linies in Zeeuws-Vlaanderen en de West-Brabantse Waterlinie. Deze hadden beide de taak de Staatse controle over de Schelde, en daarmee Antwerpen en haar haven, te behouden.

Het oostelijke deel, grofweg van Willemstad, via Breda en 's-Hertogenbosch naar Nijmegen, had voornamelijk de taak te voorkomen dat Spaanse en Franse legers door konden stoten naar het hart van de Republiek: de Hollandse steden.

Hedikhuizen N51 43.711 E5 11.427
Hedikhuizen met een paar honderd inwoners behoorde tot het Land van Heusden dat in 1357 deel werd van het Graafschap Holland. Pas omstreeks 1800 werd het bij Noord-Brabant gevoegd.

Einde 10e eeuw was Hedikhuizen in het bezit van bisschop Notger van het Prinsbisdom Luik. In 1282 kwamen de bezittingen te Hedikhuizen aan de Abdij van Berne die ook het patronaatsrecht verkreeg.

In 1598 werd de aan Sint-Lambertus gewijde kerk genaast door de Hervormden die haar sindsdien in gebruik hadden. De katholieke godsdienst werd aanvankelijk verboden, hoewel Bokhoven fungeerde als grenskerk.

Gelderse Waarden N51 43.406 E5 11.653
De Gelderse Waarden vormen een gebied ten zuiden van de Maas, tussen Hedikhuizen en Bokhoven. Tot 1958 behoorden de Gelderse Waarden tot Ammerzoden, dat aan de overkant van de Maas in Gelderland ligt.

Tot de 15e eeuw maakte de Maas tussen het Gelderse Well en het Brabantse Hedikhuizen een zeer scherpe bocht. Omdat deze gevaarlijk was voor de scheepvaart, werd deze meander in de winter van 1474-1475 doorgegraven. In de eeuwen daarna zou de oude bocht (Hedikhuizense Maas) geleidelijk verlanden. Doordat de hoofdstroom van de Maas ter plaatse naar het noorden was verlegd, kwamen Gelderse gronden ten zuiden van de Maas te liggen. Tot 1958 zouden de Gelderse Waarden een stukje Gelderland ten zuiden van de Maas vormen; dat jaar werden ze als deel van de Gelders-Brabantse grenscorrecties van 1958 overgedragen aan de provincie Noord-Brabant.

Sompen en Zooislagen N51 43.149 E5 12.497
De Natte Natuurparel Sompen en Zooislagen bestaat voor een belangrijk deel uit een oude Maasmeander. Hier zijn enkele waardevolle restanten van het vroegere polder- en rivierengebied te vinden. Om dit te behouden moet de natuur natter worden gemaakt.

Het gaat om natuur in een aantal deelgebieden:

• Sompen en Zooislagen
• Hedikhuizensche Maas
• Haarsteegs wiel
• gebied rondom Fort Hedikhuizen.

Zo klimmen we tegen het einde van de wandeling weer omhoog, de dijk op. Prachtige huisjes onder aan de dijk blijken mandenvlechterswoningen te zijn geweest.

Helaas kunnen we links niet veel van de Zooislagen zien en langs de Buitenwiel is ook niet te wandelen. Staatsbosbeheer moet natuur ook weer niet te ontoegankelijk maken.

Als we terugkeren naar de auto worden we toch weer herinnerd aan Willy van den Berk.

In 2018 schreven we: "Maar wat de boog met de sluitsteen ‘30 december 1880’ betekent, hebben we niet kunnen achterhalen". In 2022 kregen we een mail van Arjan met een link naar de watersnoodramp van Nieuwkuijk in 1880: "In de nacht van 29 op 30 december was bij Nieuwkuijk de Heidijk doorgebroken. Het water was met een verwoestende kracht door het dorp geraasd. Het verspreidde zich daarna over een uitgestrekt gebied: meer dan veertig dorpen liepen onder water. In totaal kwam een gebied van meer dan 30.000 hectare blank te staan." Daarmee is onze vraag beantwoord.

We wensen je veel wandelplezier.

Startpunt

• Start/finish/parkeerplaats Haarsteegsestraat 15 Haarsteeg N51 42.600 E5 11.900
• Start Abdijwandeling Mariënkroon N51 42.082 E5 11.319

Geraadpleegde websites

• www.Wikipedia
• http://marienkroon.nl/
• http://marienkroon.nl/wp-content/uploads/2017/04/rondwandeling-Marienkroon_19-april2017.pdf
• https://www.brabantserfgoed.nl/page/11163/de-watersnoodramp-van-nieuwkuijk-in-1880

POI’s

• Haarsteeg N51 42.600 E5 11.969
• Lambertuskerk N51 42.636 E5 11.935
• Tuinbouw N51 42.326 E5 12.173
• Abdij Mariënkroon N51 42.118 E5 11.406
• Slagenlandschap N51 42.756 E5 11.380
• Hooge Dijk N51 42.836 E5 11.570
• IJsbaan N51 42.924 E5 11.609
• Dijkdoorbraken en wielen N51 42.888 E5 11.421
• Overstromingen N51 42.928 E5 11.341
• Haarsteegse Wiel N51 43.007 E5 11.226
• Hedikhuizense Maas N51 43.158 E5 11.601
• Pauze N51 43.288 E5 11.050
• Fort Hedikhuizen N51 43.602 E5 11.066
• Zuiderfrontier N51 43.535 E5 11.120
• Hedikhuizen N51 43.711 E5 11.427
• Gelderse Waarden N51 43.406 E5 11.653
• Sompen en Zooislagen N51 43.149 E5 12.497