In het voorjaar verbleven we op camping Rollerkoot. Een mooie gelegen mini-camping van de SVR. Je loopt zo van de camping het Kroondomein Het Loo in. Een fraai gebied met veel grafheuvels. Er is zelfs een echte grafheuvel route. Natuurlijk hebben we verkend met de GPS in de hand. Een heerlijke route met zelfs een gedeelte honden-losloop gebied. Handig als je een hond mee neemt op deze wandeling. 

Mocht u niet op de camping staan dan kunt u parkeren op één van de alternatieve parkeerplaatsen. Eentje ligt daarvan vlak bij de camping. En dan kan het zoeken naar de vele paaltjes onderweg beginnen. Goed kijken want ze zijn een beetje verstopt. En haal je zo'n paaltje naar boven dan krijg je een mooi stukje informatie over de bijgehorende grafheuvel. Dat kun je op de foto hieronder goed zien.

Welkom op Kroondomein Het Loo
Kroondomein Het Loo bestaat uit de Koninklijke Houtvesterij en het Paleispark en beslaat een gebied van ongeveer 12 bij 16 kilometer.

De totale oppervlakte telt bijna 10.350 hectare en bestaat uit 8.400 hectare bos, 1.700 hectare heidevelden en 250 hectare landbouwgrond.

U bevindt zich nu in de Koninklijke Houtvesterij. Dit natuurgebied wordt gekenmerkt door stilte, rust en landschapsschoon. In het beheer worden drie bosbeheertypen onderscheiden.

Bosreservaten    
Een deel van het bos is bestemd als reservaat, waar de natuur haar gang kan gaan. Zo'n reservaat is vooral van belang voor dieren, planten en schimmels, die alleen kunnen leven in een stabiel leefmilieu.

In bosreservaten wordt geen hout geoogst. Dode bomen blijven liggen, omdat ze het leefmilieu vormen voor veel planten en dieren.

Inheems uitkapbos    
In dit type bos komen alleen boomsoorten voor die er van nature thuis horen, inheemse bomen dus.

Hier wordt wel gekapt, maar op zo'n manier dat er heel beperkt in het natuurlijke milieu wordt ingegrepen. De soortendiversiteit blijft daardoor in stand.

Met deze vorm van houtoogst wordt de natuurlijke uitval in bossen geïmiteerd die bijvoorbeeld door storm kan ontstaan. Deze vorm van houtoogst heet uitkap. Daarom wordt dit bos inheems uitkapbos genoemd.

Uitheems uitkapbos
Behalve bosreservaten en inheemse uitkapbossen zijn erop Kroondomein Het Loo percelen met uitheemse boomsoorten. "Uitheems" omdat het soorten zijn die niet afkomstig zijn uit de Nederlandse natuur.

Dat wil overigens niet zeggen dat er geen Nederlandse dier- en plantensoorten in zo'n uitheems bos kunnen voorkomen. Dat kan wel degelijk, maar er zijn minder soorten dan in een inheems bos. Op Kroondomein Het Loo wordt ook in uitheems bos uitkap toegepast.

Informatie
Behalve deze plattegrond van Kroondomein Het Loo zijn er ook plattegronden van de Koninklijke Houtvesterij en Paleispark uitgebracht.

Bovendien is er een uitgebreide brochure beschikbaar over de ontstaansgeschiedenis en achtergronden van Kroondomein Het Loo. Deze Uitgaven zijn verkrijgbaar bij VW, ANWB, kantoor van Kroondomein Het Loo, bezoekerscentrum het Aardhuis en de kiosk van Paleis Het Loo Nationaal Museum.

Onderweg komen we veel grafheuvels tegen. Bij de meeste komen we een paaltje met interessante informatie tegen. Snel doorlopen is er niet bij als je de hele historie te weten wilt komen. Sommige grafheuvels kun je niet missen, andere loop je zo voorbij.  

Archeologisch Onderzoek
In 2008 werd een groot archeologisch onderzoek opgestart op Het Loo. Het werd uitgevoerd door de Faculteit Archeologie Rijksuniversiteit Leiden, samen met de gemeente Apeldoorn, het Rijksmuseum van Oudheden en de RCW. 

Doel was om meer te weten te komen over het uiterlijk van het landschap in de oudheid. Ook wilde men meer weten over de aard van de begravingen in de grafheuvels en de ligging van de grafheuvels in het landschap. Onderzoekers werken er aan het opgraven en publiceren van hun onderzoek, met schitterende resultaten die een gewijd landschap verklaren. 

In een grafheuvel?
In de prehistorie werden de doden begraven of gecremeerd. In beide gevallen werden de resten begraven in kuilen onder grafheuvels. Niet voor iedereen was er een grootse begraving weggelegd.

Archeologen onderzoeken nog steeds of de grafheuvels alleen graven voor de elite waren. Het kan ook zo zijn dat de grafheuvels voor één gemeenschap waren en vooral de genealogie van die gemeenschap weergeeft in het landschap. 

Grafgiften die werden meegegeven in de graven zijn aardewerken bekers, sieraden, hamerbijlen en vuurstenen messen. De grafheuvels werden in groepen bij elkaar aangelegd zoals hier op het Loo.

Bescherming en publiek
Tegenwoordig zijn veel van de grafheuvels, zoals u hier aantreft op het Loo beschermd als Archeologisch monument. Dat betekent dat de grond er niet zonder vergunning mag worden verstoord en dat de grafheuvels indien nodig, vrij worden gemaakt van begroeiing. 

Soms wordt er een archeologisch onderzoek gedaan naar deze heuvels om meer te weten te komen over de mensen die toen leefden en het landschap er omheen. Het vertellen van het verhaal aan het publiek en het beleefbaar maken van dat wat, hier ooit heeft plaatsgevonden, is daarbij een speerpunt geworden. 

Maquette, even meekijken
De grafheuvels van het Loo markeren het landschap en maken het rijke verleden van het gebied tastbaar. Dit is nu zo, dat was vroeger ook zo. Omdat de grafheuvels op een hoogte zijn opgeworpen, waren ze al van verre zichtbaar. 

Soms worden bewoningsresten bij de grafheuvels aangetroffen uit de Middeleeuwen, bijna 30000 jaar na de aanleg. Deze plekken zijn altijd belangrijk gebleven in de beleving van mensen. De maquette in deze paal toont een grafheuvel in doorsnede. Onderin de opgeworpen heuvel, treffen archeologen resten van beschavingen en grafgiften. 

Van boven kijkend naar het landschap
Het landschap waar u op deze plek grafheuvels aantreft, zag er waarschijnlijk niet altijd zo uit. Toen deze grafheuvels werden opgeworpen, was het een open terrein met heide landschap. 

Het terrein was van nature hooggelegen: een rand naast een diepe vallei die in de laatste IJstijd was ontstaan. Van verre konden de mensen de heuvels al zien liggen, daarom was het een logische plek om de graven op te werpen. Ze vormden vanaf het Neolithicum (2850 - 2000 voor Chr.) het "gewijd" grafheuvellandschap.

Niet alleen uit het laat Neolithicum (2850 - 2000 voor Chr.) en de Bronstijd (2000 - 800 voor Chr.), ook uit de ijzertijd (800 - 12 voor Chr) zijn grafheuvels gekend. In de ijzertijd worden ook de huizen gevonden van de mensen die in de grafheuvels zijn begraven. 

Zelfs hun akkerland wordt aangetroffen. Akkers uit die tijd noemen we Raatakkers of Celtic Fields: kleine vierkante akkers die naast elkaar liggen en waar bijvoorbeeld emmertarwe en spelt wordt verbouwd. De velden worden verdeeld met aarden wallen. Wanneer de grond uitgeput was, werden de akkers en vaak ook de huizen opgeschoven. 

Celtic field Gortelse weg
In de periode van 500 v Chr. tot 200 na Chr. woonden hier al boeren. Hun sporen vinden we terug in de vorm van akkertjes die behoren tot een landbouwgebied met de omvang van 76 Ha. 

De archeologen noemen dit een prehistorische akkercomplex of Celtic field. In de heidevelden en het bos kunnen deze akkers worden herkend als omwalde vierkante perkjes. Op dit punt zijn deze wallen als flauwe golvingen in de heide en de paden zichtbaar. De kruispunten liggen iets hoger.

Niet alle akkertjes waren even groot en gelijktijdig aanwezig. Onderzoek in 1967 en 1968 door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek toonde aan dat de wallen bij het ontginnen van het terrein zijn ontstaan. Hierbij werden natuurlijke opslag en later onkruid en stenen op smalle richels gegooid. Daartussen lagen de akkers in stroken.

Elke boerderij bezat enkele van deze stroken. Omdat bemesting ontbrak , moest na uitputting van de grond een nieuwe strook worden ontgonnen. Zo breidden de akkers zich langzaam uit. 

Aan de noord-, oost- en zuidkant grensden de akkers aan vochtig laagland. Aan de westzijde grensden ze aan een prehistorische weg die ouder is dan het Celtic Field. De boerderijen hebben waarschijnlijk dicht bij de beek gelegen. Eén van de begraafplaatsen is het urnenveldaan de Windweg. Waarom de bewoners tenslotte weggetrokken zijn is onbekend. 

Dit Celtic Field is één van de weinige goed zichtbare in ons land. Het is een beschermd archeologisch monument. 
 
Witte wieven en kabouters
Over de grafheuvels van Het Loo en omstreken doen veel volksverhalen de ronde. Ook al was de functie niet door de hele geschiedenis heen duidelijk voor voorbijgangers, de grafheuvels zijn in de beleving van mensen altijd een rol blijven spelen.

Verhalen over witte wieven (geesten die verschijnen als witte nevels op heidegronden) en aardmannen die hoorden bij de grafheuvels, bleven bewaard in streekverhalen. Zo ook het verhaal van het praatzieke meisje Echo dat met een aardman trouwde en wier stem nu nog gehoord kan worden bij een echoput en grafheuvels. 

Bruin vuursteen een uiterst dure grafgift
In enkele grafheuvels van Het Loo zijn hooggeplaatste personen begraven. Onder deze heuvels van plaggen en aarde werden zij begraven, meestal met een kringgreppel rond de heuvel. Hoewel het onderlinge verschil tussen graven niet groot is, laten de grafgiften zien wat ook de wereldse rijkdom van de overledene was.

Soms wordt een dolk aangetroffen van Grand-Pressigny vuursteen uit Frankrijk. De dolk is over een afstand van 1000 km van hand tot hand gegaan. Het is één van de rijkste grafgiften die in de grafheuvels wordt aangetroffen. 

De Galgenberg, een afschrikwekkend voorbeeld
De grafheuvels van Het Loo zijn op hooggelegen gronden aangelegd. Ze zijn daarom gemakkelijk te zien vanuit de verte. Later is daar gebruik van gemaakt door sommige heuvels in te richten als executieplaatsen. 

Op de verhoogde heuvels hadden de toeschouwers immers goed zicht. Veel grafheuvels worden daarom in de Middeleeuwen ingericht als Galgenberg. Er worden mensen terechtgesteld, maar soms was er ook sprake van een "tentoonstellingsgalg". Hieraan werden lijken opgehangen om als een afschikwekkend voorbeeld te dienen. 

Standvoetbeker als grafgift meegeven
De grafheuvels die op het terrein van Het Loo worden aangetroffen, zijn aangelegd in verschillende perioden: de Nieuwe Steentijd (Neolithicum), Bronstijd en ook de IJzertijd. In het Neolithicum leefden de mensen in deze omgeving samen in boeren gemeenschappen. De doden werden hier begraven met grafgiften.

Een voorbeeld is de Standvoetbeker die hoort bij de zogenaamde Enkelgrafcultuur. De aardenwerken bekers met een S-vormig profiel zijn zonder draaischijf bemaakt en prachtig versierd met lijnenwerk, touwindrukken en ander visgraatmotieven of groeflijnen.

Grafheuvels bewust op een lijn
De grafheuvels uit het laat-Neolithicum en de Bronstijd die te vinden zijn in de gemeente Epe,liggen op één lange lijn. Mogelijk zou de grafheuvellijn georiënteerd zijn op de zonsondergang in de midwinter.

Uit recent onderzoek blijkt dat het ook waarschijnlijk is dat de graven een route aangeven; misschien een functionele route die leidde naar een stroom, misschien een tocht die afstamming van voorouder aangaf. 

Hoewel de grafheuvellijn niet te zien was van een afstand, was hij wel te beleven wanneer je er langs liep. Wanneer je op een grafheuvel stond, kon je de volgende op de horizon zien liggen. 

Grafheuvel Niersen - Schaveren
De oudste nog zichtbare sporen uit de geschiedenis van dit gebied worden hier gevormd door de grafheuvels. Ze dateren uit perioden die de archeologen de Nieuwe Steentijd, de Bronstijd en de IJzertijd noemen. De oudste dateren uit 2000 v Chr. en zijn dus ongeveer 4000 jaar oud. De jongste dateren uit 500 v Chr en zijn dus maar 2500 jaar oud. 

De prehistorische mensen hebben altijd in de buurt van hun doden gewoond. We weten niet precies waar. Tussen de woonplaatsen werd gelopen en met karren gereden. Er ontstonden bundels karrensporen. Plaatselijk zijn deze nog herkenbaar. De ligging van meer dan 40 grafheuvels op een lijn van Niersen richting Schaveren en Epe werkt de indruk dat hier niet alleen sprake is van zomaar een weg tussen een paar nederzettingen, maar van een door de eeuwen heen zeer belangrijke route. Deze ruim 6 kilometer lange route is niet de enige prehistorische weg in het gebied. Op de kaart zijn rijen grafheuvels te zien. 

Overdag een wild zwijn tegenkomen is een zeldzaamheid, maar niet onmogelijk. Dat bleek toen we dachten dat er schapen in een wei stonden. Maar met de verrekijker bleken het wilde zwijnen te zijn. Daarom met de camera door het bos geslopen voor een foto. 

Wild zwijn
Het wild zwijn (Sus scrofa), everzwijn of kortweg ever, is een zoogdier uit de familie van de varkens (Suidae). De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus. Het wild zwijn heeft van de varkens van de Oude Wereld het grootste verspreidingsgebied, en komt in grote delen van Europa, Azië en Noord-Afrika voor. Het is de wilde voorouder van het gedomesticeerde varken.

Het wild zwijn heeft een borstelachtige vacht die 's winters langer en donkerder is dan in de zomer. In het voorjaar vallen de winterharen uit en krijgen ze een kortere en lichtere vacht. Ze hebben een kort en stevig lijf en een afgeplatte sterke snuit. De neus eindigt in een wroetschijf. De achterpoten zijn korter dan de voorpoten en volwassen dieren hebben een staart die eindigt in een pluim.

Volwassen mannetjes worden keilers of beren genoemd en hebben twee slagtanden, die door jagers "houwers" worden genoemd. Deze slagtanden zijn twee hoektanden in de onderkaak, die naar boven gericht staan. Ook de bovenste hoektanden zijn sterk ontwikkeld en wijzen omhoog. Over de borstkas heeft het mannetje een vier centimeter dikke laag kraakbeen, die dient als bescherming voor de longen en het hart in gevechten. De frislingen (biggen) hebben horizontale strepen, ook wel zwijnenpyjama genoemd, die dienen ter camouflage.

De strepen verdwijnen na drie tot vijf maanden. De jongen worden geboren in een door de moeder aangelegd nest, de kraamkamer genoemd, wat een grote kuil met varens, grassen en bladeren is. In dit nest blijven ze samen met hun moeder de eerste week van hun leven.

Na een week sluiten moeder en jongen zich weer aan bij de oorspronkelijke groep. Als de zeugen jongen hebben kunnen ze agressief worden tegen mensen, mochten deze te dichtbij komen.

Dan lopen het bos uit richting kasteel Cannenburgh. We lopen over lange lanen. 

Sprengenbeek
De Rode Beek en Nieuwe Beek zijn sprengenbeken, door de mens met de hand gegraven in de periode tussen 1600 en 1800. Ze leverden (water)energie voor het aandrijven van watermolens. Al in 1387 dreef de natuurlijke Rode Beek de korenmolen van Cannenburgh aan. 

In de loop van de tijd werd in de omgeving van Vaassen een complex stelsel van beken gegraven. In 1725 lagen er maar liefst 17 molens aan de Vaassense beken. De meeste molens zijn vedwenen, de beken zelf zijn nog vrijwel compleet aanwezig.

IJzerrijk en ijzerarm
Het houten schot Vormde een waterscheiding tussen de Rode Beek en de Nieuwe Beek. Het ijzerrijke rode water van de Rode Beek werd gescheiden van het ijzerarme schone water van de Nieuwe Beek. Papiermolens en wasserijen hadden namelijk schoon water nodig voor de papierproductie en het wasproces. Met bet ijzerrijke water werd het waterrad aangedreven. 

Beide beken komen samen na de molen 't Kraaiennest. Naast de beken ligt nog een spreng die vroeger het water van de Geelmolense Beek naar de molen van Cannenburgh leidde. Aan de overzijde van de Emmalaan stroomt de Hartense Molenbeek.

Dan komen we bij de poort van het kasteel. Die lijkt op slot. We gaan eerst even lunchen op een bankje in de buurt van de poort. Als we voor de tweede keer langslopen zien we dat er een klein poortje langs de grote is, en die is wel open. Je ziet dit snel over het hoofd.

We lopen door het park, wat een verschil met het bos. Oftwel een leuke afwisseling. 

Cannenburch, kasteel en park
In 1543 bouwt de Gelderse veldmaarschalk Marten van Rossem een statig slot op de restanten van een middeleeuws kasteel. De bloeiperiode valt in het midden van de achttiende eeuw. In die tijd wordt de Cannenburch uitgebreid met twee identieke bouwhuizen aan weerszijden van het voorplein.

Vanaf 1881 raakt het landgoed in verval. In 1951 koopt Stichting Geldersche Kasteelen het pand voor een symbolisch bedrag en stelt het open voor publiek. De Cannenburch vormt nu een van de fraaiste combinaties van kasteel en park in Gelderland.

Kasteel
Het kasteel is eeuwenlang bewoond geweest door de familie Van Isendoorn, nazaten van Marten van Rossem. Zij hebben hun stempel gedrukt op de inrichting van het kasteel. 

In de afgelopen decennia heeft de stichting meubels, porselein, zilver en schilderijen uit het oorspronkelijke Van Isendoorn-bezit, die vanaf 1881 verspreid waren geraakt, weer verworven. Zo kon het kasteel worden heringericht met teruggekeerde stukken en voorwerpen uit bruiklenen en schenkingen. 

Het meest representatieve vertrek van het kasteel is de hal met daarin een achttiende-eeuwse portrettengalerij. De kelder, hoofdverdieping, bovenverdieping en kofferzolder zijn opengesteld voor het publiek. Opvallend aan het exterieur is de voortoren met natuurstenen ornamenten in renaissancestijl, die Marten van Rossem in Gelderland introduceerde.

Bouwhuis
Tot 1918 was in het westelijk bouwhuis (1742) de boerderij van het landgoed gevestigd. Hier waren de stallen, hooizolder en een personeelswoning te vinden. Nu herbergt het pand een informatiecentrum waar u meer te weten komt over het kasteel, het park en het omliggende landschap. 

De route door het bouwhuis voert via het voormalige stalgedeelte en over de hooizolder naar een presentatie over beken en sprengen. De personeelswoning - bestaande uit een keuken, slaapkamer en voorkamer - is in historische trant ingericht.

Koetshuis
Het koetshuis (1752) is sinds 1954 ingericht als horeca-locatie, eerst als theehuis-restaurant, later als caférestaurant. Van de oorspronkelijke functie van het gebouw (het stallen van paarden, koetsen en rijtuigen) is niets meer te zien. 

Wat bewaard is gebleven, is het historische uurwerk waarvan de wijzerplaat te zien is in het torentje op het dak. Achter restaurant 't Koetshuis is in 2010 een nieuwe moestuin ingericht. Daar worden nu (historische) groenten en kruiden geteeld, zoals kardoen, brave hendrik, kweepeer, mispel en de grote perkamentboon.

Park
Ook het park rondom het kateel is eeuwenoud. Al in 1402 was er op de Cannenburch sprake van een watermolen en een bos. Het huidige park bestaat uit een bosgedeelte, lanen, waterpartijen en waterlopen. Water speelt van oudsher een belangrijke rol op de Cannenburch. 

In de zeventiende eeuw werd begonnen met de aanleg van een complex beken- en sprengenstelsel. Deze fungeerde als energiebron voor de watermolens op en rond het landgoed en leverden zo inkomsten op voor de Van Isendoorns.

Behalve visvijvers zijn ook meer romantische vijvers aangelegd in landschapsstijl. Van 2008 tot 2010 is het park intensief hersteld en opnieuw ingericht.

We lopen terug langs een rustpunt waar je koffie en thee kunt krijgen, en zelfs een vers eitje, of een leuke plant. 

Met een lekker kopje thee genieten we nog even na. Dan zijn we op de camping en zit deze leuke wandeling er weer op. 

Geraadpleegde websites:

• http://www.rollekoot.nl
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Wild_zwijn

POI's

• Alternatieve parkeerplaats 1 N52.2976 E5.9271
• Alternatieve parkeerplaats 2 N52.2901 E5.9653
• Celtic Field N52.2960 E5.9281
• Everzwijnen gespot N52.3054 E5.9377
• Grafheuvel 1 N52.3040 E5.9297
• Grafheuvel 10 N52.2895 E5.9098
• Grafheuvel 12 N52.2929 E5.9301
• Grafheuvel 2 N52.3095 E5.9336
• Grafheuvel 3 N52.3118 E5.9375
• Grafheuvel 4 N52.3062 E5.9292
• Grafheuvel 5 N52.3020 E5.9242
• Grafheuvel 6 N52.2979 E5.9176
• Grafheuvel 7 N52.2960 E5.9168
• Grafheuvel 8 N52.2934 E5.9125
• Grafheuvel 9 N52.2917 E5.9081
• Het Koetshuis N52.2915 E5.9655
• Info Celtci Field N52.2956 E5.9311
• Informatiebord N52.2912 E5.9653
• Kasteel Cannenburch N52.2921 E5.9652
• Poort in het hek is verdekt maar open N52.2906 E5.9577
• Rode- en Nieuwe beek N52.2890 E5.9482
• Rustpunt N52.2943 E5.9477
• Start/finish/camping Rollerkoot N52.2926 E5.9387