In de zomer van 2021 waren we te gast op camping Altenburschla waar we een mooi plaatsje aan de rivier de Werra kregen. Een vredig dorpje en een rustige camping. Wat later ontdekten dat we op de grens van West- en Oost Duitsland stonden. De rivier de Werra was hier de grens. Ons plaatsje staat op de laatste paar meter West Duitsland, de overkant is Oost-Duitsland. Je kunt je het bijna niet voorstellen.

De grens heeft hier kronkelig door het landschap gelopen. Daarom kwamen we telkens herinneringen uit deze tijd tegen tijdens onze wandelingen. Ook tijdens deze wandeling komt ook dit verleden weer langs. Waar je nu in alle vrijheid kunt lopen was dat nog ruim 30 jaar geleden levensgevaarlijk.

Camping Altenburschla is een kleine camping in het prachtige dal van de rivier de Werra. Doordat de camping in een dal ligt, kan je er echt geweldig fietsen over de vele vlakke fietspaden of juist de bergen beklimmen als je al genoeg vlak gefietst hebt in Nederland.

De nachten zijn hier nog echt donker zodat je naar de sterren kan staren. Overdag hoor en zie je heel veel verschillende vogels. Grote vogels zoals roofvogels en zwanen, maar ook het kleine blauwe ijsvogeltje. Tijdens schemering kan het gebeuren dat je aan de overkant van de rivier een hertje ziet die komt drinken of een wasbeer die in de boom klimt!

Door het dropje Altenburschla lopen is verbaasd staan van de vele mooie vakwerkhuizen.

Altenburschla
Altenburschla in het Werra-Meißner district in Noord-Hessen, sinds de territoriale hervorming van 1972 een deelgemeente van de stad Wanfried, is een door de staat erkend vakantieoord.

Altenburschla ligt aan de B 250 tussen Wanfried en Treffurt. Het district Wanfried-Altenburschla grenst aan de vrijstaat Thüringen. Het aangrenzende district in Thüringen is de Wartburgkreis.

De oudst bekende schriftelijke vermelding van Altenburschla was onder de naam Brustlohum rond het jaar 860.

In de oorlogen van de moderne tijd werd het dorp herhaaldelijk bezet en geplunderd door troepen die op doorreis waren vanwege de ligging aan de grens. Als gevolg van de binnen-Duitse grensafbakening na de Tweede Wereldoorlog lag het dorp tot 1990 binnen het zonale grensgebied.

De Werra
De Werra is een rivier in Midden-Duitsland, de rechter zijrivier van de Weser. Weser is een synoniem in een oud dialect van het Duits. De Werra ontspringt bij Eisfeld in het zuiden van Thüringen. Na 293 kilometer mondt de Werra uit in de rivier de Fulda in de stad Hann. Münden en vormt zo de Wezer.

Het dal van de Werra, het Werratal, heeft vele zijrivieren en is een relatieve rustplaats tussen het Rhöngebergte en het Thüringer Woud.

Tot de bezienswaardigheden behoren het Eibenwoud bij Dermbach, een bijzondere zandsteengrot bij Walldorf, het diepste meer van Duitsland dat door verzakkingen is ontstaan (bij Bernshausen), en de "Krayenburg", de ruïne van een kasteel.

De steden en belangrijkste nederzettingen zijn Hildburghausen, Meiningen, Bad Salzungen, Tiefenort, Merkers-Kieselbach, Heringen, Philippsthal, Gerstungen, Wanfried, Eschwege, Bad Sooden-Allendorf, Witzenhausen en Hannoversch Münden.

Waar vroeger de grens lag is er nu een langgerekte groene gordel. Rond Alterburschla kom je regelmatig in deze groene gordel. Het moet een heel verschil zijn met hoe er tijdens de koude oorlog uit zag.

Groene Gordel Duitsland
De Duitse Groene Gordel is een 1400 km lang biotoopnetwerk dat zich uitstrekt langs de voormalige binnen-Duitse grens van de Oostzee tot het Beierse Vogtland.
 
Het verbindt de verschillende soorten natuurgebieden in Duitsland en is uniek zowel door zijn omvang als door zijn soortenrijkdom.  Dit is hoe de grens zich ontwikkeld heeft tot een prachtig gevarieerd leefgebied.

In Thüringen is in 2010 ongeveer 3900 hectare federale grond overgedragen aan de Thüringer Natuurbeschermingsstichting. Daarmee is de Stichting de grootste eigenaar van grond langs de Groene Gordel en is zij verantwoordelijk voor het behoud en de ontwikkeling van dit nationaal en internationaal belangrijke biotoopnetwerk en voor het tastbaar maken van de herinnering aan tientallen jaren Duitse deling.

We lopen door een rustig landschap van Altenburschla naar Heldra. Heldra is ook een leuk plaatsje met oude vakwerkhuizen. Ook foto-geniek. Helaas ontbreekt ook hier een gezellig terras.

Denk er eens over na
Je loopt langs de Duitse Vakwerkroute. In ons dorp vindt u veel liefdevol gerestaureerde vakwerkhuizen, meestal uit de 18e eeuw. De architectuur van onze voorouders was economisch en ecologisch. Er werden alleen natuurlijke materialen uit de streek gebruikt: hout, klei en stro.

Pas later werd er gebouwd met bakstenen en kalkmortel. De hieronder afgebeelde beeldjes hadden in het verleden vaak een religieuze betekenis, maar dat is in de vergetelheid geraakt. Sommige vormen zijn afkomstig van Keltische runen. Kijk eens rond en zie welke. Kijk maar eens rond en zie welke beeldjes je hier in Heldra kunt ontdekken.

Welkom bij Heldra
Heldra, tegenwoordig een district van Wanfried, werd voor het eerst vermeld in 876 onder de naam Heldron. In 1247 begonnen de ridders van Treffurt hier een kasteel te bouwen. Het moest echter een jaar later worden afgebroken zonder te zijn voltooid.

Een deel van de kasteeltoren bleef staan, welke tegenwoordig de kerktoren van Heldra vormt. Overblijfselen van de burcht werden ook gebruikt voor de bouw van het oudste gebouwen, zoals het Franksche Gut. Door zijn ligging vlakbij de grens was Heldra ten tijde van de Duits-Duitse deling aan drie zijden omringd door grensversterkingen.

In de 18e eeuw werd Florian Henning, een beruchte rover in het Werradal, in Heldra geboren; hij woonde in de Henningshöhle (Henning's Grot) in Heldrastein.

In 1902 werd Heldra aangesloten op de spoorlijn Schwebda-Wartha, die na 1945 als gevolg van de deling van Duitsland werd onderbroken tussen Heldra en Treffurt en in 1970 werd gesloten.

De Koude Oorlog
Heldra behoorde tot 1945 tot de Pruisische provincie Hessen-Nassau en werd in het westen, zuiden en oosten ingesloten door het grondgebied van de provincie Saksen. Volgens de zoneprotocollen werd de grens tussen de westelijke en de oostelijke bezettingszone na de Tweede Wereldoorlog tussen deze provincies getrokken. Het dorp met het Steubenhuis werd dus ingedeeld bij de Amerikaanse bezettingszone.

Deze grens werd later niet gewijzigd, zodat Heldra van 1949 tot 1990 in het westen, zuiden en oosten omsloten was door het grondgebied van de DDR en dus alleen vanuit het noorden toegankelijk was.

In de jaren zestig en zeventig was het een populair excursiepunt van waaruit men de hele DDR kon zien. Daartoe werden speciale informatiepaviljoens ingericht, zoals op vele plaatsen langs de Duitse binnengrens.

Het speciale verloop van de grens werd officieel de "Heldraer Zipfel" genoemd. In feite kon men vanaf het hoogste uitkijkpunt dat men "in het westen" kon bereiken, alleen het eigen dorp (Heldra) en de verbindingsweg van Großburschla naar Schnellmannshausen, alsmede een deel van Treffurt zien, omdat de 500 m hoge Heldrastein het zicht op Thüringen versperde.

Jarenlang tijdens de Koude Oorlog was deze plek, net als Heldra in het algemeen, een geliefd motief voor westerse cameraploegen om rechtstreeks verslag uit te brengen vanaf het IJzeren Gordijn. Tegenover het uitkijkpunt, achter de grensversperringen en aan de andere kant van de weg, stond een middelgrote observatietoren (BT 11) van de DDR-grensbewakingstroepen.

Het doel ervan was potentiële voortvluchtigen ervan te weerhouden de barrière te overschrijden, die hier, wegens de extreme steilte van de helling, slechts bestond uit twee strekmetalen hekken op slechts ongeveer 10 meter van elkaar en geen mijnenveld vanwege de hondenrenbaan.

Het was de inwoners van Großburschla, die dagelijks met de bus of de auto langs het hek reden, ten strengste verboden met gebaren als zwaaien of knikken te reageren op de mensen op de uitkijkpost "in het westen", die zich slechts op een steenworp afstand bevonden.

Bovendien was stoppen streng verboden, omdat een klein gedeelte van de weg niet zichtbaar was vanaf de toren, de grens ongeveer 150 m direct naast de weg liep, en de hekken op een bepaald punt half onder straatniveau stonden vanwege het steile terrein, zodat deze plek alleen met regelmatige patrouilles kon worden bewaakt.

Het was precies daar, in de vroege ochtend van 3 maart 1989, dat een vrachtwagenchauffeur die de route goed kende, erin slaagde uit de DDR te ontsnappen. Hij stopte, legde een constructie die hij zelf had gemaakt van een lange pijp (die met succes een kraan van het voertuig nabootste), horizontaal uit de laadruimte. Het reikte echter slechts tot over het eerste hek, hij besloot er toch overheen te kruipen, maar moest nu in de tussenruimte springen.

In die tussenruimte benaderde hem een hond van de grenswachten. Ondanks dat hij erg zenuwachtig was de opwinding benaderde hij de hond vriendelijk, die tot zijn verbazing rustig bleef, en besefte nu pas dat hij in de val zat, omdat het tweede hek iets te hoog was om overheen te klimmen.

Toen hielp een ongelooflijk toeval hem, hij zag dat het dak van het hondenhok los zat, hij gebruikte het als klimhulp en kon zo over het hek klimmen. In het steil aflopende terrein was hij snel over de eigenlijke grens en verdween in het dichte bos aan de Hessische kant.

Zoals alle ontsnappingspogingen, was ook deze levensgevaarlijk - minder dan negen maanden voor de "Wende".

Onderweg komen we informatieborden over het IJzeren Gordijn tegen. Ze staan vlakbij de ietswat vreemde blauwe brug. Het verhaal gaat terug naar voor de tijd van de Wende toen dit regio doormidden gesneden werd door een ijzeren grens. Veel herinneringen uit die tijd zijn als verwijderd. Maar als je de verhalen leest kunt je je voorstellen hoe de mensen in die tijd moesten leven.

De muur tussen Heldra en Grossburschla
Met de deling van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog ontstonden vaak moeilijke grenssituaties, en dit was ook het geval met de dorpen Heldra en Grossburschla. Aan weerszijden van de bezettingsmachten werden pogingen ondernomen om de grens recht te trekken. Met het Wanfried-akkoord van 17 september 1945 werden de historische grenslijnen echter vastgelegd. Grossburschla kon nog steeds bereikt worden via Stragen door Hessen.

Om van Treffurt naar Grossburschla te kunnen reizen, werd een "neutrale weg" door Heldra aangelegd. Dezelfde procedure werd gevolgd voor het verkeer van Heldra naar Weissenborn. De respectievelijke bezettingsmachten, de Amerikanen en de Sovjets, controleerden deze wegen.

Deze situatie was op den duur voor de DDR niet aanvaardbaar. In 1952 werd onder de Heldrastein een speciale verbinding aangelegd tussen Schnellmannshausen en Grossurschla. Met de voltooiing van de nieuwe weg waren de grenzen gesloten.

De steeds versterkte grens kruiste de Werra drie keer. Drie bijna identieke stuwdammen werden gebouwd bij Grossburschla en in de richting van Treffurt. Delen van de stuwdam tussen Heldra en Treffurt zijn bewaard gebleven als wandelpad en gedenkteken voor de deling van Duitsland.

Het Grensmuseum Schifflersgrund bij Bad Sooden-Allendorf documenteert het onmenselijke grensbewakingssysteem van de DDR. Zie www.grenzmuseum.de

In 1902 kreeg Großburschla een spoorwegstation aan de spoorlijn Schwebda-Wartha, die het dorp verbond met Eisenach, Mihla, Creuzburg, Treffurt, Wanfried en Eschwege. De daaruit voortvloeiende economische ontwikkeling leidde tot de bouw van een steenbakkerij en een stoelenfabriek in het dorp. In de jaren 1920 werden Großburschla en het nabijgelegen Heldrastein een populaire plaats voor uitstapjes.

Tijdens de deling van Duitsland na 1945 stak Großburschla in Thüringen door een merkwaardige grensafbakening als een topografische vinger ongeveer 7 km in Hessen uit (net als het buurdorp Heldra in Hessen ten oosten - dus "naar het westen" - in Thüringen) en lag dus volledig in het grensgebied van de DDR, dat alleen mocht worden betreden door ingezetenen en mensen met een speciale vergunning.

Alle verkeerswegen naar Hessen werden onderbroken nadat in 1952 een weg was aangelegd van Schnellmannshausen over de Heldrastein als enige verbinding door de "flessenhals" (smalste punt 900 meter, maar daar slechts een paar meter parallel aan de grens).

Aangezien het spoorwegstation Großburschla in het district Heldra lag en dus nauwelijks maar volledig op Hessisch grondgebied, werd de toegang tot het spoorwegnet ook volledig onderbroken toen de binnen-Duitse grens werd opgetrokken.

De oude spoorlijn is in het landschap nog te herkennen als je heel goed kijkt. In Altenburschla was het echt een speurtocht om terug te vinden waar hij precies gelopen heeft. Een kaartje laat globaal de route zien.

Spoorlijn Schwebda-Wartha
De spoorlijn Schwebda-Wartha, ook Werratalbahn of Werratal-Eisenbahn genoemd, was een 45,90 km lange lijn van Schwebda aan de Kanonenbahn via Treffurt, waar een aansluiting was op de spoorlijn Mühlhausen-Treffurt (Vogteier Bimmelbahn) bij het station Treffurt, naar het station Wartha (Werra) aan de spoorlijn Halle-Bebra.

In de jaren 1880 ontstond het verlangen naar een spoorwegverbinding tussen Eschwege en Eisenach. Om dit verzoek kracht bij te zetten werd op 28 december 1882 in Eisenach een spoorwegcomité opgericht, waarbij voornamelijk industriëlen uit de regio betrokken waren, en dat in augustus 1883 een memorandum publiceerde waarin gepleit werd voor een spoorwegverbinding tussen de twee steden.

Uiteindelijk werd gekozen voor een langer traject langs de Werra vanaf Treffurt via Frankenroda, Mihla, Creuzburg en een aansluiting op de Thüringer spoorlijn bij Hörschel, wat kostbaar was vanwege de vele rivieroversteken.

In 1894 besloot het Pruisische parlement tot de aanleg van de verbinding Eschwege-Wanfried-Treffurt. De discussie over de verbinding tussen Eisenach en Treffurt kreeg daardoor ook in Saksen-Weimar-Eisenach nieuwe impulsen en werd in 1898 beslist. De aanleg van het baanvak Schwebda-Treffurt begon op 17 oktober 1900, en na anderhalf jaar bouwtijd werd de lijn op 1 mei 1902 plechtig geopend.

De spoorlijn zorgde voor een economische opleving in de regio, en rond de stations in Mihla en Treffurt vestigden zich handelsondernemingen, waaronder grindwinning uit de Werra. De gedeelten bij Frankenroda en tussen Buchenau en Mihla hadden vanaf het begin te kampen met aardverschuivingen. In de laatste jaren van de exploitatie kon dit laatste traject alleen stapvoets worden afgelegd.

Op 1 april 1945 reed er voor de laatste keer een trein op het traject tussen Mihla en Falken. Het bereikte nog Falken, toen vier van de vijf Werra-bruggen op de spoorlijn tussen Creuzburg en Falken door opblazen vernield werden. Duitse troepen wilden het oprukkende Amerikaanse leger tegenhouden in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog. Bij Creuzburg en Spichra werd ook de spoorlijn zwaar beschadigd; het opblazen van de Werrabrug bij Ebenau werd voorkomen door werknemers van de Solvay-fabriek.

Op 3 juli 1945 werd ook het verkeer tussen Heldra en Treffurt stilgelegd, omdat hier sinds begin juli 1945 de zonegrens tussen de Amerikaanse en de Sovjet-bezettingszone liep. Vóór het station Großburschla liep de resterende lijn over een afstand van ongeveer 320 meter langs de zonegrens of, vanaf 1949, de binnen-Duitse grens. Door onderhandelingen kon er echter voor worden gezorgd dat de lijn hier begaanbaar bleef en werd het grenshek naast de lijn geplaatst, zodat Heldra het nieuwe eindpunt van de lijn vanuit de richting Eschwege werd.

Voor het station van Falken en Treffurt bleef alleen het spoorwegverkeer van en naar Mühlhausen via de spoorlijn Mühlhausen-Treffurt over. Het baanvak tussen Treffurt en Falken werd officieel gesloten op 2 mei 1949. Eind mei 1952 werd de lijn Mühlhausen ingekort tot Wendehausen, omdat een gedeelte tussen Wendehausen en Treffurt over Hessisch grondgebied liep.

Treffurt werd aldus van het spoorwegverkeer afgesneden, en de sporen in Falken en Treffurt werden vóór eind 1952 ontmanteld, zodat de kwestie van de wederopbouw van de Werra-bruggen tussen Mihla en Falken niet meer aan de orde was.

Op de resterende lijn van het station Wartha naar Mihla werd het lijnverkeer in juli 1945 hervat. De passagiersdiensten van Eisenach via het station Wartha naar Mihla en terug werden op 13 mei 1962 opgeheven.

Met de sluiting van de sodafabriek in Buchenau kwam in 1968 ook een einde aan het goederenverkeer op de in verval geraakte lijn. Onmiddellijk daarna werd begonnen met de ontmanteling van de sporen en de bijgebouwen op dit baanvak, met als hoogtepunt het opblazen en ontmantelen van de Werrabrug bij Ebenau in augustus 1980.

Aan Hessische zijde werd het personenverkeer tussen het station van Eschwege en Heldra op 12 augustus 1946 hervat, nadat de spoorbrug over de Werra in Eschwege hersteld was. De omvang van het verkeer kwam echter in de verste verte niet in de buurt van die van voor de oorlog.

Het baanvak tussen het station Großburschla (het dorp Großburschla lag aan de andere kant van de grens) en Heldra werd op 2 februari 1970 gesloten, nadat het personenverkeer tussen Wanfried en Heldra al op 6 juni 1966 was opgeheven.

Na de vernieuwing van de sporen tussen Eschwege en het station Großburschla in 1978 werd het reizigersverkeer op de lijn Schwebda-Wanfried op 31 mei 1981 beëindigd. Afgezien van een bescheiden goederenverkeer van ten hoogste 65 wagons per jaar, waren er tot 1994 af en toe nog speciale ritten.

Vanaf 1 december 1992 werd de lijn alleen nog geëxploiteerd tot Wanfried. Een laatste trein voor de verwijdering van museumwagons vertrok uit Wanfried op 30 mei 1995 en de lijn werd officieel gesloten op 31 december 1995. De lijn werd in de zomer van 1998 ontmanteld. Tegenwoordig loopt het Werratal-fietspad langs grote delen van het tracé.

Overal kom je herinneringen aan het IJzeren Gordijn tegen.

Rustplaats "Im Lerchenfeld
Het "IJzeren Gordijn" werd op deze historische plaats geopend op 13 november 1989 om 15.46 uur.

Veertig jaar lang werden mensen van elkaar gescheiden door grensbewaking en sloopversperringen langs de 296 kilometer lange Thüringer/Hessische grens.

Ter gelegenheid van de 10e verjaardag van de opening van de grens werd deze rustplaats gecreëerd op initiatief van IG Heldrastein in een gezamenlijke inspanning van de verenigingen van Grossburschla-Altenburschla en Heldra.

Een lekkere wandeling door een natte omgeving. Het had een paar dagen geregend en we maakten gebruik van een eerste droge dag.

Deze vlakke wandeling is prima geschikt om een ochtend of middag mee te vullen. Je leert de omgeving kennen en onderweg kun je prima genieten van de wijdsheid en de natuur. Dat je ook een stukje cultuur meekrijgt is zeker meegenomen en maakt het ook interessant. Fietsend kun je de oude spoorlijk voor een groot deel volgen. Wandelend is dat geen optie.

Voor wie deze wandeling aan de korte kant is kan ook terecht bij onze wandeling P6-Heldrastein. Die heeft nog een flink ommetje door de bergen. En wat jammer, die lege terrassen.

Wandel ze.

Geraadpleegde websites:

• https://de.wikipedia.org/wiki/de:Bahnstrecke%20Schwebda%E2%80%93Wartha?uselang=nl
• http://www.camping-altenburschla.eu/

POI's

• Altenburschla N51.1503 E10.1765
• Bahnhof Großburschla N51.1358 E10.1866
• Blaue Brücke N51.1263 E10.2095
• Gedenksteen Grens N51.1360 E10.1840
• Kiesgruben N51.1297 E10.2090
• Picknick plaats N51.1324 E10.1955
• Start/finish/parkeerplaats N51.1504 E10.1725
• Uitzichtspunt N51.1320 E10.2098
• Vakwerkhuizen N51.1497 E10.1751
• Visvijver N51.1426 E10.1828
• Voormalig trein trace N51.1399 E10.1854
• Werra N51.1254 E10.1825