De Amsterdamse Waterleidingduinen zijn elke keer weer een hele beleving. Nergens kom je zoveel damherten tegen. Volgens mensen uit de buurt, die ook aan het wandelen waren, is de populatie de laatste jaren wat ingekrimpt. Dat zou best wel eens waar kunnen zijn, want bij mijn vorige wandeling van jaren geleden in dit gebied struikelde je zowat over de damherten. Dat was nu niet meer het geval. Maar nog steeds kwamen we regelmatig een damhert tegen.

Kom op tijd om nog een plekje te hebben op de parkeerplaats. Bij mooi weer staat alles in no-time vol.

Nadat we de auto hadden geparkeerd hebben we eerst een bezoekje aan het bezoekerscentrum gebracht. Van binnen een schitterend oud gebouw met fraaie kleuren in de tegeltjes.

Kom genieten van een heerlijke ervaring
In de Amsterdamse Waterleidingduinen kunt u optimaal genieten van serene rust en uitgestrekte ruimte. Dit gebied is speciaal gereserveerd voor wandelaars, en bovendien bent u vrij om buiten de gebaande paden te dwalen. Tijdens uw wandeling is de kans groot dat u oog in oog komt te staan met prachtige damherten.

Dit duingebied strekt zich uit over maar liefst 3400 hectare, wat ongeveer neerkomt op een breedte van 5 km en een lengte van 10 km. Het bevindt zich tussen Zandvoort en Noordwijk. Dit gebied speelt een cruciale rol in het voorzuiveren van 2/3 van het drinkwater voor Amsterdam. Sinds 1853 gaan natuurbescherming en waterzuivering hand in hand in dit gebied.

Het bezoekerscentrum
Het bezoekerscentrum is gevestigd in een voormalig pompstation, dat ooit water vanuit het duin naar het waterzuiveringsterrein Leiduin pompte. De imposante pompen staan nog steeds te bewonderen. In de vloer is een transparante plaat verwerkt, waardoor u zicht hebt op de grote buizen in de kelder.

Amsterdamse Waterleidingduinen
De Amsterdamse Waterleidingduinen is een Nederlands duingebied tussen Zandvoort (provincie Noord-Holland) en de Langevelderslag in de gemeente Noordwijk (provincie Zuid-Holland).

Het duingebied is ingericht voor de winning van drinkwater voor de stad Amsterdam; er stroomt jaarlijks vijftig miljoen kubieke meter drinkwater door dit 3400 hectare grote gebied. Er wordt sinds 1853 water gewonnen, waarmee het het oudste waterwingebied van Nederland is. Het wordt geëxploiteerd door Waternet.

Natuur en receatie
Het duingebied is een beschermd natuurmonument en bij de Europese Commissie aangemeld als Habitatrichtlijngebied. Daarmee geniet het bescherming volgens de Europese regelgeving. Rust, ruimte en natuur zijn de voornaamste kernwaarden van dit gebied. Om dit te waarborgen is enkel wandelen toegestaan.

Ook mag buiten de paden overal worden gewandeld. De Amsterdamse Waterleidingduinen zijn met 3400 hectare een van de grootste aaneengesloten wandelgebieden van Nederland. De Amsterdamse Waterleidingduinen trekken jaarlijks rond de miljoen bezoekers. Het is daarmee een van de best bezochte attracties van Nederland.

Na het bezoekerscentrum zijn we op pad gegaan voor een mooie ronde. De bedoeling was om zoveel mogelijk damherten te spotten. En als je goed kijkt kun je ze zowat overal ontdekken. En met een camera met een grote zoom-lens kun je ze mooi op de foto zetten.

De paden zijn goed begaanbaar. Wel veel los zand. Dus goede schoenen aantrekken is een goede raad. Honden zijn in dit gebied niet welkom.

Het gebied heeft vier hoofdingangen. Bij drie daarvan is een horecagelegenheid.

• Panneland in Vogelenzang: Vogelenzangseduinweg 2
• De Oase in Vogelenzang: Eerste Leijweg 2; hier bevindt zich het bezoekerscentrum De Oranjekom
• Zandvoortselaan in Zandvoort: Zandvoortselaan 130
• De Zilk in De Zilk: Joppeweg 1

In het noorden ligt een uitgestrekt complex van infiltratiekanalen. Oostelijk van het infiltratiegebied zijn grote oppervlakten grond bebost. In het zuiden is het duinreliëf minder door vergravingen veranderd. Het centrale gebied bestaat uit een landschap van duinvaaggronden dat tijdens de duinverstuivingen tussen de 14e en de 16e eeuw is ontstaan.

Eigenaar van het gebied is de gemeente Amsterdam, hoewel het bezit voor het grootste deel in de gemeenten Zandvoort en Noordwijk ligt. Ook ligt een gedeelte in de gemeente Bloemendaal nabij Vogelenzang.

Damherten
De Amsterdamse Waterleidingduinen heeft de grootste damhertenpopulatie van Nederland. Er wordt geschat dat er ongeveer 3.000 damherten rondlopen (2015), dat is circa 0,9 per hectare. Enkele zijn ooit ontsnapt uit parkjes of losgelaten en hebben zich in het natuurgebied sterk vermeerderd.

Sinds een aantal jaren wordt er niet meer op gejaagd en zijn de aantallen verder toegenomen. Er is in toenemende mate kritiek op dit beleid. Damherten komen de laatste jaren veelvuldig op de wegen rond de Waterleidingduinen terecht, wat voor onveilige verkeerssituaties zorgt.

In 2011 werden bijna 100 aanrijdingen met een damhert gemeld. Door het plaatsen van 20 km aan 2.40 meter hoge rasters probeert de beheerder de damherten binnen het gebied te houden.

Sinds dit in 2014 gedaan is, is het aantal aanrijdingen langs de AWD aan de Zandvoortselaan aanzienlijk gedaald. Door het omrasteren is er een gebied ontstaan van minder dan 5000 ha.

De damherten zijn in de zin van de wet "gehouden dieren". Op 10 maart 2016 besloot de rechter dat de populatie damherten in vijf jaar door afschot tot 800 stuks mag worden teruggebracht. Hiermee werd een eerdere beslissing van het provinciebestuur en de gemeente Amsterdam bekrachtigd.

Ecoduct
Sinds 2009 zijn er plannen voor een ecoduct dat de Amsterdamse Waterleidingduinen moet verbinden met andere duingebieden in het noorden. Dit plan is een onderdeel van de ecologische hoofdstructuur van Nederland, het streven van de overheid meer aaneengesloten natuur te realiseren.

Het ecoduct zal echter ook meer recreatie met zich meebrengen, waaronder een fietspad langs de rand van de Amsterdamse Waterleidingduinen.

Toegankelijkheid
In een belevingsonderzoek uit 2008 worden enkele mogelijke ontwikkelingen geschetst die als ongewenst voor het gebied worden beschouwd. Fietsers, racefietsers en mountainbikes zijn wettelijk gezien gelijkwaardig en kunnen de rust in de waterleidingduinen verstoren.

Drukke wandelpaden waar in de toekomst ook gefietst mag worden zullen de wandelaars het gebied in drijven. De zonering wordt op die manier doorbroken. Nu nog rustige gebieden worden indirect door het toestaan van fietsen drukker. Om deze reden is de Stichting Natuurbelang Amsterdamse Waterleidingduinen tegen de aanleg van (meer) fietspaden.

Wetenswaardig
De hoesfoto van het album "Hoe sterk is de eenzame fietser" van Boudewijn de Groot is genomen in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Over deze keuze zei De Groot: "Voor de albumfoto had ik slechts één verlangen: naar de plek gaan waar ik het liefst ben - de Amsterdamse Waterleidingduinen. Fietsen is er verboden, dus als fietser kun je je er niet eenzamer voelen."

Halverwege de wandeling komen we een monument tegen.

Vliegtuig Monument
Hier stortte op 13-4-1945 de Halifax NA347 neer. De gehele bemanning, bestaande uit 6 personen, kwam daarbij om het leven.

De laatste missie
Het is donderdagavond 22.58 uur op 12 april 1945. Vanaf vliegbasis Tarrant Rushton in Engeland vertrekt een Halifax transportvliegtuig van de Royal Air Force. De zes bemanningsleden gaan een speciale opdracht uitvoeren boven ons land. Een lading wapens, munitie en springstoffen, bestemd voorde Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten, moet in de buurt van Ter Aar (ZH) worden afgeworpen.

Dappere Britten sneuvelen
Kort na middernacht wordt het vliegtuig ter hoogte van Zandvoort geraakt door Duits luchtafweergeschut. Brandend stort de Halifax hier neer in de duinen, en een enorme explosie, gevolgd door een vuurzee, is het tragisch einde van deze missie. Op bijna 23 km van hun doel, sneuvelen de zes dappere Britte die hun leven waagden voor onze bevrijding.

Bij het hutje van de Vinkenbaan Zeerust duurt het even voordat we doorhebben wat een vinkenbaan precies is.

Vinkenbaan Zeerust: Een Historisch Perspectief
Tijdens de herfst, tijdens hun jaarlijkse zuidwaartse migratie, doorkruisen miljoenen vogels de Hollandse kust om de oversteek over de Noordzee te vermijden. In de zestiende eeuw inspireerde de unieke ligging van deze kuststrook tot het creëren van vogelvangplekken in de smalle duinen, bekend als "vinkenbanen".

Een vinkenbaan bestaat uit een rechthoekig perceel van ongeveer 30 bij 5 meter, genaamd een "druip". Op dit terrein ligt een net, het zogenaamde "druipnet". Aan de oostzijde van het terrein staat een huisje voor de vinker. Vanuit dit huisje kan de vinker door kijkgaten observeren of er vogels in het net verstrikt zijn geraakt. Indien dit het geval is, trekt de vinker het net dicht met behulp van een vinkentouw, waardoor de vogels gevangen worden.

In de achttiende eeuw werden lokvinken gebruikt om vogels te vangen. Een deel van deze lokvinken werd geblinddoekt door hun oogleden te behandelen met een gloeiende naald, waardoor de oogleden aan elkaar groeiden. Hierdoor konden de vogels nog wel licht van donker onderscheiden.

Na het blinden werden de vinken in een "muitkast" geplaatst met schuifdeurtjes. Ze werden in het donker gehouden tot de herfst naderde. Naarmate de herfst aanbrak, gingen de deurtjes geleidelijk verder open. De geblindeerde vogels zagen door hun oogleden dat het lichter werd en dachten dat de lente was aangebroken. Hierdoor begonnen ze te zingen en werden trekvogels aangetrokken.

Andere vinken werden voorzien van een tuigje (gehaampd), waardoor ze vrij konden rondlopen aan een ketting. De combinatie van zingende vinken en vinken die vrij rondliepen, lokte vaak trekkende vinken naar de grond om wat voedsel te vinden. De Vogelwet van 1912 en 1933 maakte echter een einde aan deze vorm van vogeljacht.

In 1911 begon Nederland met vogelringonderzoek, waarvoor de oorspronkelijke vinkenbanen opnieuw werden gebruikt. Anno 2020 zijn er in de regio Zuid Kennemerland zes actieve vogelringsstations die enigszins lijken op de oude vinkenbanen.

Tegenwoordig is voor het vangen van vogels een speciale vergunning vereist van de Nederlandse Ringcentrale. Zij verlenen ontheffing van enkele bepalingen in de Flora en Faunawet. Met name door het gebruik van "mistnetten" neemt zowel het aantal gevangen vogels als het aantal vogelsoorten toe.

Geluidsopnames van vogelgeluiden worden nu ingezet. De mistnetten zijn gemaakt van dun nylondraad dat tussen stokken wordt gespannen en tussen struiken of riet wordt geplaatst, voornamelijk om insectenetende vogels te vangen.

Het ringen van vogels speelt een belangrijke rol bij het bestuderen van wilde vogels. Het biedt inzicht in hun verplaatsingsgedrag, leeftijd, trekroutes, pleisterplaatsen en broedgebieden. Al deze gegevens zijn cruciaal voor effectieve vogel- en natuurbescherming.

Onderweg hebben we inderdaad een hele berg foto's weten te schieten van damherten. Jong en klein, maar helaas weinig met een groot gewei. Daarvoor zitten we in de verkeeerde tijd van het jaar.

Het Damhert
Het damhert komt voor in Nederland op de Veluwe, in de duinen en op kinderboerderijen en hertenkampen. Af en toe weten enkele damherten te ontsnappen, waardoor er verspreid over Nederland diverse groepen te vinden zijn.

In 1994 werd het damhert op de Nederlandse Rode Lijst voor zoogdieren geplaatst onder de categorie "bedreigd". In 2007 werd deze status herzien naar 'niet bedreigd'. Het beheer van damherten in de Waterleidingduinen en op de Veluwe omvat afschot om overpopulatie te voorkomen. Hiermee streeft men naar een populatiegrootte die in harmonie is met de draagkracht van het gebied.

Het damhert, wetenschappelijk bekend als Dama dama, is een evenhoevig zoogdier behorend tot de familie van hertachtigen (Cervidae). De soortnaam werd oorspronkelijk gepubliceerd als Cervus dama in 1758 door Carl Linnaeus. Tijdens de tussenperiodes tussen ijstijden bewoonden damherten onder andere delen van West-Europa. Echter, de laatste ijstijd dreef deze dieren richting Klein-Azië.

De Romeinen brachten het damhert terug en verspreidden de soort door het hele Romeinse Rijk. Vandaag de dag komt het damhert voor op alle continenten behalve Antarctica.

Het is de meest voorkomende hertachtige in hertenkampen. Het Mesopotamisch damhert (Dama mesopotamica) uit Iran en Irak wordt vaak beschouwd als een ondersoort van het damhert.

Het damhert is groter dan een ree maar kleiner dan een edelhert. De lengte van kop tot romp varieert tussen 130 en 170 centimeter, terwijl de schofthoogte tussen 85 en 110 centimeter ligt.

Het gewicht van een damhert varieert tussen 45 en 100 kilogram, in zeldzame gevallen zelfs tot 130 kilogram. De staart is opvallend lang, ongeveer 16 tot 19 centimeter. Gewoonlijk is het mannetje (hertenbok of schoffelaar genoemd, afgeleid van het Duitse jagersjargon "schaufler", verwijzend naar de vorm van het volwassen gewei) zwaarder dan het vrouwtje (hinde genaamd).

De kleur van het damhert varieert van wit via lichtbruin tot bijna zwart, met meestal een roodachtig gele tot kastanjebruine kleur op de rugzijde en een geelwitte buikzijde. Deze dominante kleuren variëren echter per regio. De vachtkleur wordt in de winter grijzer.

Het damhert ondergaat twee keer per jaar een rui, in mei of juni en vervolgens in september of oktober. De vacht is vaak gespikkeld met witte vlekjes, die in de winter minder opvallend zijn. Sommige kleurpatronen, zoals geheel witte dieren, hebben geen vlekken.

Bij zwarte dieren zijn de vlekjes eerder bruinzwart van kleur, lichter dan de rest van de vacht. Een patroon van zwart en wit, samen met een zwarte streep die doorloopt tot de staart, is kenmerkend voor de romp. Deze zwarte streep ontbreekt bij geheel witte en geheel zwarte dieren.

Een opvallend kenmerk dat het damhert onderscheidt van andere hertachtigen is het "schoffelgewei". De uiteinden van de takken van dit gewei zijn verbonden door platen. Alleen het mannetje draagt een gewei.

Dit gewei wordt afgeworpen in april en mei, waarna het direct begint te groeien. De basthuid wordt in augustus en september afgestroopt. Het gewei groeit naarmate het dier ouder wordt, maar oudere mannetjes hebben vaak kleinere geweien.

Damherten leven in aparte roedels. Na het paarseizoen vormen volwassen mannetjes aparte vrijgezellengroepen, terwijl vrouwtjes (hindes) met hun jongen van dit jaar en vorig jaar in groepen van vijf tot zeven leven.

Een hinde-roedel wordt geleid door een dominante vrouwtjes. Jonge mannetjes blijven meestal bij zo'n groep tot ze twintig maanden oud zijn, waarna ze zich aansluiten bij de vrijgezellengroepen.

Op voedselrijke open terreinen kunnen roedels samenkomen tot groepen van wel tachtig dieren. In sommige meer open gebieden komen het hele jaar door gemengde roedels voor.

Het damhert is buiten de bronsttijd niet territoriaal, en de leefgebieden overlappen vaak. Het leefgebied van mannetjes is meestal groter dan dat van de hindes.

En als toegift kwamen we een vos tegen die op jacht was en zich totaal niet stoorde aan alle mensen om hem heen. Dat gaf een goede gelegenheid om flink wat foto's te schieten. En daarbij waren niet de enige die hiervan konden genieten. 

De Vos: Een Beschouwing
De vos (Vulpes vulpes), ook wel bekend als de gewone of rode vos, behoort tot de hondachtigen. De wetenschappelijke naam van deze soort werd in 1758 vastgelegd als Canis vulpes door Carl Linnaeus.

Met zijn slanke snuit en opstaande puntige oren is de vos te herkennen. Zijn staart is lang, dik en ruig. Hij heeft een schouderhoogte van 35 tot 40 centimeter en staat hoog op zijn poten. De kop-romplengte varieert van 50 tot 80 centimeter, terwijl zijn staart 32 tot 48 centimeter lang is. Het gewicht ligt tussen zes en tien kilogram, soms zelfs vijftien kilogram. Over het algemeen zijn mannetjes groter dan vrouwtjes.

Vossen zijn solitaire jagers, vaak actief 's nachts en in de schemering. In ongestoorde omgevingen kunnen ze echter overdag jagen. De vos is een opportunistische eter en consumeert bijna alles. Hij kan snel rennen, tot wel zestig kilometer per uur, hoewel zijn normale snelheid tussen de zes en dertien kilometer per uur ligt.

Vossen leven doorgaans in groepen van zo'n zes dieren. Een dominante rekel (mannetjesvos) en een dominante moervos (vrouwtjesvos) leiden de groep, vergezeld door meerdere moervossen, waarschijnlijk afkomstig uit vorige worpen.

Meestal zijn alle vrouwtjes in een groep aan elkaar verwant. Zodra mannetjes volwassen worden, worden ze uit de groep verdreven. Ondergeschikte moervossen fungeren als helpers en dragen bij aan de opvoeding van jongen.

Soms planten meerdere moervossen in een groep zich voort, waarbij de worpen vaak worden samengevoegd tot één groep welpen, die bij alle moervossen kunnen zogen.

Territoria van vossen kunnen tot wel 12 vierkante kilometer beslaan, afhankelijk van factoren zoals voedselaanbod en veilige nestplaatsen. Vossen markeren hun leefgebied met geursporen, voornamelijk urine en uitwerpselen, op opvallende en goed ruikbare plekken, vooral op veelgebruikte locaties.

Meestal zijn het alleen de dominante moervossen die hun territorium markeren met urine. Een van de bestanddelen van de vossengeur is chemisch geïdentificeerd als 3-methyl-2-buteen-1-thiol.

De vos is in staat om minstens 28 verschillende geluiden te maken en maakt ook gebruik van diverse houdingen voor communicatie.

Onderdanige vossen houden bijvoorbeeld hun oren naar achteren, houden hun mond iets open met opgetrokken lippen en kwispelen met een bochtige staart. Agressieve vossen plaatsen hun oren zijwaarts en houden hun mond wijd open.

In het wild kan een vos tot ongeveer tien jaar oud worden. De meeste vossen bereiken echter de leeftijd van drie jaar niet. Ziekte vormt de belangrijkste doodsoorzaak. Voorbeelden van aandoeningen waar vossen mee te maken kunnen krijgen zijn schurft en hondsdolheid.

Bovendien zijn ze dragers van vlooien, teken en verschillende parasieten, waarvan de vossenlintworm de belangrijkste is (tot vier verschillende soorten per vos). De vos ondervindt echter weinig schade van deze lintworm. Ook vallen veel vossen ten prooi aan verkeersongevallen en zijn ze vaak het doelwit van jacht.

Over het algemeen is de vos niet geschikt als huisdier. Hij is meestal schuw voor mensen, hoewel hij in sommige omgevingen bedelgedrag kan aanleren.

Met de vos als toegift en de vele damherten onderweg was het goed vertoeven in de Waterleidingduinen. In het voorjaar staan de bomen mooi in bloei. Ook dat levert mooie plaatjes op.

Het hele gebied is bijzonder, door de natuur, de dieren en de afwezigheid van auto's motors en fietsen. Je hebt deze natuur helemaal voor jezelf. Totdat je weer een andere wandelaar tegenkomt.

Wandel ze.

Geraadpleegde websites:

• https://awd.waternet.nl
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Amsterdamse_Waterleidingduinen
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Damhert
• https://erfgoedstem.nl/de-vinkenbanen-een-hollandse-en-een-beetje-lugubere-herfsttraditie
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Vos_(dier)

POI's

• Berg van Mikwel N52.3338 E4.5631
• Bezoekerscentrum Amsterdamse Waterleidingduinen N52.3463 E4.5784
• Boom van Hein N52.3390 E4.5514
• De Oase N52.3461 E4.5830
• Doornenberg N52.3267 E4.5547
• Goverskol N52.3274 E4.5431
• Het Pannenland N52.3309 E4.5663
• Kattenberg N52.3365 E4.5365
• Kromme Schuster Kanaal N52.3223 E4.5211
• kunstbunker (mil. Bunker) N52.3483 E4.5638
• Lange Hoeken N52.3383 E4.5737
• Monument N52.3462 E4.5538
• Nieuw Kanaal N52.3373 E4.5566
• Oranjekom N52.3455 E4.5778
• Parking Pannenland N52.3313 E4.5659
• Pollenberg N52.3492 E4.5625
• Starrenbos N52.3395 E4.5766
• Start/finish/Parking Oase N52.3456 E4.5837
• Toevoersloot N52.3400 E4.5454
• Uitzichtpunt N52.3493 E4.5621
• Vlonderpad N52.3460 E4.5797
• Voormalig. Vinkenbaan N52.3437 E4.5792
• Waterleidingduinen N52.3414 E4.5613
• Zandvoorterberg N52.3460 E4.5732
• Zwarteveld-kanaal N52.3423 E4.5412